Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб

1999 онд АНУ-д анх тавтай, гуравтай хоёр охиныхоо хамт ирээд хамгийн түрүүнд тулгарсан том сорил бол хүүхдүүдийн алба байлаа. Сэтгүүл зүйн дэлхийн хамгийн анхны дээд сургууль болох Мизурийн их сургуулийн сэтгүүл зүйн сургуульд мастер оюутан байсан эхнэр тун завгүй, дээр нь бибээр мэргэжлийнхээ ажлыг олж хийгээд оюутан цагийн нэг мөрөөдлийн ард гарчихмаар. Гэтэл ирсэн газрын хууль, заншил эх орноос минь эрс өөр, насанд хүрээгүй хүүхдийг харгалзагч үгүйгээр орхиж огт болохгүй. Ингээд хүүхдийн алба олохоор шийдлээ. Азаар эхнэрийн үзэж буй нэг хичээл бол ньюс райтинг буюу мэдээ бичих бөгөөд тус хичээлийн хүрээнд Колумбиа Мизуриан сонинд дадлагаар ажиллаж мэдээ, нийтлэл бичнэ. Хэвлэлийн газар үргэлж хамаг мэдээллийн эх сурвалж дээр суудаг хойно манай хүн сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн боловсрол, цэцэрлэг сургалтын олон чухал мэдээлэл дор нь олоод ирлээ. Хамгийн сайн газар бол Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб буюу үгчлэн орчуулбал хүүхэд хөгжүүлэх лаборатори, мөн Чайлдкэйр коннэсшнс (үгчлэн орчуулбал, хүүхэд асрах газруудын хамтын ажиллагаа) ашгийн бус байгууллагад очвол хотын бүх цэцэрлэгийн бүртгэл жагсаалт, хоёр долоо хоног тутмын орон тооны байдал бүхий тайлан авч болно гэв.

Эхлээд Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб орлоо. АНУ-д ирээд удаагүй байгаа миний Америк стандарт хэв маягийн тухай анхны сэтгэлгээ, хүлээлт тун өндөр байсан болов уу, энэ цэцэрлэг жирийн, энгийн, онцгойлох зүйлгүй мэт санагдав. Гаднаас нь хараад үнэлж буй нь тэр. Нарийн бичгийн дарга Дий Энн Снийдтэй уулзлаа “Яг одоо орон тоо байхгүй, нэрээ юутай энд бүртгүүлж болно. Нас насаар нь ангилаад хүлээлгийн жагсаалтад оруулна” гэв. “Удаан хүлээх үү” асуултад “Зарим хүмүүс хэдэн жилээр хүлээдэг” гээд урт жагсаалт үзүүлэв. “Өөр хаана очиж болох уу” гэж асуухад “Стефанс коллэж манайтай ижил судалгааны их сайн цэцэрлэгтэй, очоод үз” гээд хаягийг өгөв.

Ингээд Чайлдкэйр соннэкшнс очлоо. Хагас цаг хүлээгээд ном мэт олон хуудастай хэвлэмэл материал авлаа. Манай хотын болон ойролцоох бүх цэцэрлэг, гэрээр хүүхэд харах зөвшөөрөлтэй газруудын нэр хаяг, насны ангилал, авах хүүхдийн тоо болон сүүлийн долоо хоногийн байдлаар нээлттэй, орон тоотой газрууд гэх мэт хэрэг болох бүх мэдээлэл байх юм. “Энэ жагсаалтаас аль нь сайн бэ, ямар нэг эрэмбэ бий юу?” гэж асуухад “Ажлын дотоод хэрэгцээнд бол эрэмбэлдэг зүйл бий. Гэхдээ түүнийг нийт хүмүүст хэлж болдоггүй, бид нийтийн мэдээлэл дээр ялгаварлах асуудал үүсгэж болохгүй. Сонголт бол зөвхөн таны өөрийнх байх хэрэгтэй” хэмээн хариулав.

Жагсаалтаа харж байгаад Монтенсори сургуулиар орлоо, үнэ хямдавтар боловч орчин нь сүрхий таалагдсангүй. Газрын ойрыг сонгож хэдэн жижиг цэцэрлэг үзэв, санаанд сүрхий хүрсэнгүй. Жаахан алсхан давхиад Вондэрвоулд (гайхамшигт дэлхий) очтол орчин нь тун цэвэрхэн, ангиуд цэгцтэй, захирал багш нар сайтай тун давгүй санагдав. Дараагаар ХэйдСтар (түрүү од) хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй зэрэгцээ хоёр цэцэрлэгт очив. Хүүхэд шуугилдсан, яг Монголд байгаа мэт гүйлдсэн, хашхирч зогсоосон … бас өвөрмөц орчин аж. Дарга Стэсигийн өрөөнд түүнтэй уулзаад ярилцаж суутал нарийн бичиг нь ундуутайхан “Өмнөх хүн худлаа хэлсэн байна, энэ улсад хуурамч байж огт болохгүй” хэлээд ороод ирлээ. Дарга “Энэ улсууд бас хүүхдээ өгөх газар хайж буй юм байна, нөхөр нь одоогоор ажилгүй, эхнэр нь оюутан тэгэхээр бараг болох биш юм уу. За та хэд манай нарийн бичигт ярилцлага өгөх үү” хэмээв. Бибээр “За даа, ийм цэцэрлэгт одоо” гэсэн харцаар эхнэрээ харсан боловч үгүй гэж хэлж зүрхэлсэнгүй нарийн бичгийг дагаад гарлаа. Гэтэл од гийсэн явдал болж, нарийн бичгийн дарга хэлэх нь “Та нар яг хэрэгтэй цагт, хэрэгтэй газар, хэрэгтэй үедээ байж таарлаа. Бид жил бүр хоёр хүүхэд их сургуулийн цэцэрлэгт явуулах гэрээтэй, энэ жилийн нэг хүүхдэд танай том охины нас бас танай гэр бүлийн орлого байдал яг тохирч байна”.

Том охин Ж.Номин-Эрдэнэ ийнхүү Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб цэцэрлэгт оров. Номин ногоон ангийн хүүхэд боллоо. Ангийн багш Бэйс Гэйэр, Фрэнк Гэйэр, Пам Стори тэгээд оюутан багш нар. Ногоон анги тусгайлан тоноглогдсон ажиглах өрөөтэй. Ажиглах өрөө ангид болж буй бүх үйл явдлыг харж болох том шилээр тусгаарлагдана. Өрөөний гэрлийн унтраасан үед ангиас бол эргээд харагдахгүй. Өрөөнд тусгайлан гурван суудал бэлтгэсэн, суудал бүр чихэвчтэй. Чихэвч бүрийг сонсогч өөрийн сонголтоор ангид байрлуулсан дөрвөн микрофонд шилжүүлэн сонсож болно. Тус өрөөнд олонтаа сууж хүүхдээ хэрхэн Америк орчинд дасаж, найзтай болж, хэл сурч, тоглож бойжиж буйг харж ажигласан нь намайг өөрийг минь энэ орчинд амар нэвтрүүлэх нэг үүд байсан биз ээ. Үнэндээ таван нас хүртэл нь бибээр хүүхэдтэйгээ шөнөдөө хамт унтахаас бус өдрийн цагаар бямба ням хүртэл ялгаагүй бүх өдрөөр завгүй ажиллаж хөдөлмөрлөдөг, охидоосоо жаахан зайтай явсан юм билээ.

Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб-аар ногоон ангиар манай гурван охин бойжин дамжиж хүн болсон, мөн улаан ангид том хоёр охид явсан бөлгөө. Номин тус цэцэрлэгт явснаас жилийн дараа дунд охин Ж.Болор-Эрдэнэ ногоон ангид шилжиж ирсэн. Харин бага охин Ж.Саруул-Эрдэнэ тус цэцэрлэгийн хүлээлгийн жагсаалтад төрөхөөсөө өмнө орсон бөгөөд гурван нас хүрч байж ногоон ангид элсэх боломж гарсан юм. Тийм ээ, тус цэцэрлэгийн цэнхэр анги бол нярайгаас алхаж явдаг хүүхдүүдийн анги, хамгийн өндөр эрэлттэй анги бөгөөд энэ ангийнхан бүгд төрөхөөсөө өмнө нэр нь хүлээлгийн жагсаалтад бичигдсэн хүүхдүүд.

Чайлд (хүүхэд) сэтгүүлийн үнэлснээр Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб нь өсвөр насны хүүхэд хүмүүжүүлэх салбарт 1992 оноос америкийн үндэсний хамгийн шилдэг арван төвийн нэг болж чаджээ. Жил бүр зургаан долоо хоногтойгоос зургаан настай хүүхэд бүхий 75 айлын өсвөр насны хүүхдийг хөгжүүлэх үйлчилгээ үзүүлдэг, чанартай сургалт болон үйлчилгээг хамгийн чухалд үздэг газар ажээ.

Чайлд Дэвэлопмэнт Лаб нь Мизурийн их сургуулийн судалгаа, сургалт, үйлчилгээний хүрээнд үйл ажиллагаа эрхэлнэ. Хүүхэд бойжуулах өсгөхийн зэрэгцээ их сургуулийн судалгааны төв, оюутан багш нарын мэргэжилдээ өсөх суурь болдог ажээ. Улирал бүр хүүхэд бүр оюутан багштай болдог. Оюутан багш нь хүүхдүүдтэй ярилцаж тухайн хүүхдийн өсөлт, сэтгэлгээ, хөгжилтийн онцлогийг бусадтай харьцуулан академик цаас бичдэг бакалавр оюутнууд бөгөөд эцэг эхэд хүртэл тайлан бичиж өгдөг. Хүүхдийнхээ тухай ухамсар, сэтгэл хөдлөл, биеийн өсөлт хөгжил, болон бүтээлч сэтгэлгээний хөгжлүүдийн талаар бодит хөөрөлдөө, ажиглалтад тулгуурласан үнэхээр бүтээлч гоё тайлангууд авах үнэн урамтай байдаг нь эцэг эхчүүдэд нийтлэг.

Тус цэцэрлэг дөрвөн ангитай: цэнхэр, шар, улаан, ногоон. Цэнхэр анги тав, бусад ангиуд тус бүр гурван үндсэн багштай. Бүх анги хүний хөгжил болон гэр бүлийн шинжлэх ухааны мастер зэргийн багштай. Доктор болон мастер зэрэгтэй багш нар хүүхэд асрахын зэрэгцээ мастер, бакалавр оюутнуудад зөвлөж тусална. Түүнчлэн эцэг эхчүүд сайн дурын ажилтан болж маш ихээр тусална. Сайн дурын үйл ажиллагаа хүмүүсийг их дотносуулж, танилцуулдаг юм билээ, тэгэхлээр хүүхдүүдээр зогсохгүй эцэг эхчүүд хоорондоо танилцаж, мэдлэг мэдээлэл чөлөөтэй солилцох нөхцөл үүсдэг. Дээр нь цэцэрлэгээс гадуур хүүхдүүдээ цуг тоглуулах, үзвэр үйлчилгээнд хамруулах гэх мэтээр элбэг уулздаг нь нөлөөлнө.

Цэцэрлэгийн гол зориулалт хүүхдийн өсөлтийн, хүүхдийн сэтгэхүйн, гэр бүлийн, сургалтын арга барилын, хүүхэд том хүний харилцааны, мэдлэг мэдээлэл дамжих гэх мэт төрөл бүрийн судалгаа. Багш нар судалгаа хийнэ, оюутан багш нар судалгаа ярина, эцэг эхчүүдийн олонх нь их сургуулийн багш судлаачид бөгөөд хоорондоо өөрсдийн судалгааны талаар хөөрөлдөнө. Энэ бүгд хүүхдүүдийн сэтгэхүйг академик ертөнц тийш их татдаг биз ээ, хүүхдүүд цааш цаашдын сургуулиуддаа улам сайн сурдаг, хичээдэг болдог юм билээ. Зөвхөн өөрийн мэдэх он жилүүдэд тус төвөөр бойжсон хүүхдүүдийн орсон их дээд сургуулийг жагсаахад Харвард, Йэль, ЭмАйТи, Стэнфорд, Чикагогийн их сургууль, Корнэл, Аймхорст,  Карлтон, Боувдон, Сэнт Оллаф, Минносатийн их сургууль, Мизурийн их сургууль...бараг бүх топууд нэрлэгдэнэ.

Зөвхөн цахиурын хөндийгээр зогсохгүй Америк орны тэхий голд, тариалангийн талбайнуудаар хүрээлүүлсэн их сургуулийн нэгэн хотод ийн өсвөр үеийнхэн зургаан долоо хоногтойгоосоо эхлээд зургаан нас хүртлээ бүтээлч сэтгэхүйгээр өсөн бойжиж ирээдүйн инновац бүтээгчид, энтрэпренюр болж өсөн торниж байна. Энд ердөө өөрийн мэдэх ганц газраар жишээлэв. Ер нь Америкийн өнцөг булан бүрд, муж бүрд ийм нөхцөл бүрэлдэж тогтсон байдаг бөлгөө.

(үргэлжлэл бий)

Бинг Нөрсэри сургууль

Америкийн зүүн эрэгт амжилттай ажиллаж байгаад баруун эрэгт нүүж очоод дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий бүсгүйчүүдийн танилын хүрээний Аллэй то валлэй (нарийн зөрөг замаас хөндийд хэмээн орчуулагдах) байгууллага үүсгэн тэргүүлсээр бахдам амжилтад хүрсэн Дэбора Пискойны яриа үнэхээр анхаарал татсан юм. Тэдний гурав хагастай ихэр хөвгүүдийн нэг Доминик цэцэрлэгтээ хятад хэл үзэхээс гэнэт татгалзан бүр гэртээ зөвхөн испаниар ярь хэмээн шаардаж эсэргүүцсэн аж. Дэбора болон түүний нөхөр испаниар хатуу хөтүү, тун муухан, ярихчаа болдог америкчууд бөгөөд хоорондоо испаниар ярих гэж оролдож үзээгүй гэнэ. Ингээд хүүгээсээ яагаад хятад хэл сурахыг хүсэхгүй байгаа талаар лавлатал нүдээ заагаад “Би хятад биш, би бол испани гаралтай, би зөвхөн испаниар ярихыг хүсэж байна. Үдийн хоолоор зөвхөн будаа, буурцаг идэж байх болно, оройн хоолны хувьд зайдас (халуун нохой хэмээн үгчилж орчуулж болно) сайн сонголт. Ер нь тэгээд манайх нохойтой болох нь зөв” гэжээ. Аав ээж нь огт испани гарал үүсэлгүй бөгөөд зөвхөн хүүхдийн сэтгэлгээ, зохиомжоос урган гарсан бодол байсан тул бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх үүднээс үүнийг үгүйсгэн зогсоогоогүй сэтгэлгээ бас сонин.

Удалгүй Монтенсори цэцэрлэгт (Монголд ЭмСиЭс компани оруулсан цэцэрлэгийн брэнд, тодорхой арга барил, утга санаа философийн дор сургалт хийдэг) явдаг Доминик ангидаа сэлгүүцэх нь ихсээд бусад хүүхдүүдийн тоглоом сонин биш улмаар сагсуу, уур уцаар ихтэй, бухимдуу болж эхлэхээр санаа зовсон эцэг эх нь хүүхдийн хүмүүжил, хөгжлийн зөвлөх мэргэжилтэнтэй уулзаж хүүтэйгээ ярилцлага хийлгэжээ. Мэргэжилтний хэлсэнчлэн гэртээ байгаа ном, блок, Легоноос бусад бүх тоглоомуудаа гаргажээ. Харин дагахад хэцүү байсан нэг зүйл нь Стэнфордын их сургуулийн кампуст байрладаг Бинг Нөрсэри сургуульд явуулах зөвлөгөө байсан бөгөөд Дэборагийн хамгийн эхний үйлдэл “Тэр чинь тоглоомын газар шүү дээ” гэж хариулаад “Хүүхдээ тоглуулахын төлөө их мөнгө төл гэж та зөвлөж бүр ятгаж байгаа юм уу?” хэмээн асуужээ. Хоёр ихрийн нөгөө, Дрэйк нь Монтенсори сургуулиас маш их юм сурч, дөнгөн данган хорвоотой танилцаж байхтай харьцуулж мөн боджээ.

Ингээд юутай мэргэжилтний зөвлөгөөг даган Доминикийг Бинг цэцэрлэгт явуултал ердөө хоёр долоо хоногийн дараа эрс ялгаа гарч хүү нь жаргалтай, хөгжөөнтэй, даруу төлөв болж багш нарынхаа нэг Марк Марбитэй сүрхий дотносжээ. Хүүгээ авах бүрд нь Марк хүүгийн талаар тухайн өдрийн тайлан амаар тавьж алхам тутмын ажиглалтаа хэлдэг гэнэ. Жишээлбэл, “Том блокууд хэрэглээд ангийн үүднээс эхлээд элсэн талбай хүртэл үргэлжилсэн урт зам бүтээж эхэлсэн. Өөр бусад хүүхэд үүнийг нь сонирхоход өөрийн төлөвлөгөө хүслээ тайлбарлан өгүүлж хамтдаа ажиллаж зөндөө олон сайн дурын туслахуудтай болсон.” “Танай хүү аливааг хийхдээ эхлээд заавал төлөвлөж бодож, санаагаа хөгжүүлдэг. Үүнийг нь хүлээх тэвчээртэй хүүхдүүдтэй хэл амаа ололцоод хамтарч чаддаг тун сайн, зөв сэтгэлгээ бодолтой болж байна” гэх мэт.

Үндэсний шинжлэх ухааны сангийн тэтгэлэг болон үүнтэй тэнцүү дүнгийн хандив доктор Петр Бинг (тухайн үедээ Стэнфордын их сургуулийн бакалавр оюутан байсан) болон түүний ээж Анна Бинг Арнолд нар өгснөөр Бинг Нөрсэри сургууль 1966 онд байгуулагджээ. Сургуулийн анхны зорилго өсвөр насныханд сайн боловсрол олгох орчин үүсгэн хангах, хүүхдийг хөгжүүлэх судалгааны лаборатори болох, бакалавр болон магистр оюутнуудад хүүхдүүдийг ангид ажиглалт хийх боломж олгох зэрэг байжээ. Улмаар сурган хүмүүжүүлэгчид дэлхий даяар судалж суралцдаг өөрийн арга барил бүхий “үндэсний үнэт эрдэнэ” болж хувирсан талаар тус сургуулийн веб хуудаснаа Стэнфордын сэтгэл зүйн танхимын Элеанор Маккоби бичжээ.

Тус сургуулийн сургуулийн үндсэн зарчим нь хүүхэд чөлөөтэй тоглох, хүүхэд юу хүссэнээ хэзээ хийхээр санасан үедээ чөлөөтэй бүтээх гэхдээ элс, блок, будаг, шохой, ус гээд зөвхөн таван зүйлийн материал хэрэглэнэ. Бүх анги хэмжээ томтой бөгөөд анги бүр хагас акр буюу хоёр мянга гаран квадрат метр тоглоомын талбайтай. Хүүхэд бүр хөдөлгөөний болон сонголтын эрх чөлөөг эдэлнэ, зөвхөн зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа нь хоол ундны болон уншлагын цаг. Тоглоомд суурилсан философи нь хүүхэд бие даан өөрийгөө зохицуулахад суралцахад тусалсан зохион байгуулалт дизайн гэнэ. Бидний тархийг сурахад дуртай болгох улмаар чадвар чадамжийг зохион байгуулалттайгаар хөгжүүлэх суурь нь тоглоом ажээ.

“Өөрсдийн оюун ухаанд төсөөлснөөр хүүхдүүд үйлдэл хийдэг нь тоглоомын шидэт ертөнцийн гайхамшиг. Тэд өөрсдийн тогтоосон нөхцөл дүрмээр, өөрсдийн олж мэдэж авснаар амьдралд хөл тавина. Тоглоомын явцад хүүхдүүд өөрсдийн дүрмээ зохионо, тэгээд дүрэм нь янз бүрийн шалтгаан нөхцөлийн улмаар өөрчлөгдөх бөгөөд үүнийг нь насанд хүрэгчид огт хэрэггүй мэт санагдаж огт ойлгогдохгүй байх нь элбэг. Ийн тоглох орчноор насан туршийн амьдралд үргэлжлэх аливаад дуртай байх хайрыг асаах түүнчлэн асрах, мөн сурахын хүсэл тэмүүллийг бий болгохыг бид хичээж байна” хэмээн Бинг сургуулийн захирал Женифэр Винтэрс хэлж буй нь ихийг бодуулж билээ.

Ийм цэцэрлэгээр үүнтэй энэ тэнцэн өрсөлдөх газруудаар бойжиж хүүхэд насаа өнгөрөөсөн бүхэл бүтэн хэдэн үеийнхэн инновац бүтээгчид, энтрэпренюр болж өсөн торниж байна гэхээр бид хаанаас юу хийж эхлэх болох гээд олон зүйл асуултад хариу нэгийг олж буй мэт.

(үргэлжлэл бий)

Бүх зүйл гэрээс эхэлнэ

Цахиурын хөндийн найз танилуудаар, за ер нь америк айлууд, хамтран ажиллагч нарынхаар зочлоход, хамтдаа энд тэнд гэр бүлээр цуглахад хамгийн түрүүнд анзаарагддаг зүйл бол аав нар хүүхдийнхээ амьдралд ямар их ойрхныг мэдэрдэг. Манай Колумбиа хот явган алхах, зөөлөн шогших олон парктайгаар тун алдартай бөгөөд аль ч паркад хүүхдээ дагуулсан, хүүхдийн тэрэг түрсэн, дүүжин даажин дээр суугаа хүүхдээ түлхсэн аавуудтай тааралдана. Дэлгүүрт хүнс цуглуулахад, сургуулийн хэрэгслийн тасагт, сургууль дээр хүүхдийн хичээлийн хэрэгсэл өгөх авах үед мөн ижил – эрчүүд элбэг. Сайн таних, үргэлж завгүй байдгийг нь сайтар мэдэх эрс энд тааралдан мэндлэх зуураа ажил хэргийн уулзалтын цагаа тодруулан товч хөөрөлдөж зогсохтой олонтаа таарчээ. Цахиурын хөндийд цөөн зочлохдоо ялангуяа Стэнфордын их сургуулийн эргэн тойрон 15 км-ын дотор энэ явдал бүр элбэг болохыг анзаарсан.

2000 оноос нэрт хуулийн фирмийн партнэр болсон Род Стрийкландийн тухайн уншиж байв. Тэрбээр өөрийн хүүхдүүд явдаг Бовман интернэшнл сургуулийн удирдах зөвлөлийн дарга бөгөөд сургуулийн бэйсбол, сагс болон хөлбөмбөгийн багийн дасгалжуулагч хийдэг. “Хүүхдүүдийнхээ эргэн тойронд байгаадаа жаргалтай, сэтгэл хангалуун. Гэхдээ хүүхдүүд эртхэн төрсөн буюу би 35 биш 25тай байсан бол өнөөгийн мэт боломж үүсэж чадахгүй” хэмээн Род хэлээд “Миний ажил үнэхээр их, цаг зав бага гэхдээ өнөө цагийн технологийн хөгжил их боломжийг бий болгож заавал оффис дээр тогтмол суух шаардлагагүй гэхдээ миний ажил хэзээ ч тасалдахгүй үргэлжилдэг” хэлжээ. Бямба гариг бүр хүүхдүүдтэйгээ өглөөний цай уугаад өдрийн үлдсэн хугацааг хамтдаа гэрээс гадуур ямар нэг ажиллагаанд оролцдогоо заншил болгожээ. Мөн Лассэний галт уулын цэцэрлэгт хүү охины хамтаар зөвхөн гурвуулаа жил бүр аялал хийж заншжээ. “Ажлынхаа хуульч, хамтрагчид болон вэнчур капиталист танил нөхдүүдтэйгээ харьцуулахад би жирийн нэгэн. Бид бүгдээрээ хүүхдүүдтэйгээ их ойрхон. Бид бүгдээрээ хүүхдүүдийнхээ ямар нэг багийг дасгалжуулдаг” гэж Род хэлжээ.

Үүнтэй тун төстэй жишээг манай эндээс олох тун амархан. Миний дарга Жон Гэрки өглөө эрт долоод оффист ирээд орой тав гучид гарч гэрээдээ цаг орчим давхих замдаа утсаараа үргэлжлүүлэн хуралдсаар харих бол түүний ажлын жирийн нэг өдөр. Хэдийгээр ийн завгүй нэгэн ч хоёр хүүгийнхээ хөлбөмбөгийн хоёр багийг дасгалжуулан хот муж дамжин өрсөлдөх энүүхэнд. Бямба ням гаригт багийнхаа багачуудыг дасгалжуулан гадаа өнжинө. Мань хүний хөгжөөнтэйгөөр дуртай хэлэх “Бүхэл бүтэн 90 минут талбайд гүйж тоглох хүүхдүүдэд хангалттай дасгал хийлгэж формд байлгах дээр нь багийн уур амьсгал бүрдүүлж бүгд хамтдаа нэг цул болж тоглох сэтгэхүй бүрдүүлэх гэдэг миний өөрийн хамгийн том сорилт, хичээл. Хүүхдүүд бидний алхам бүрийг дагаад зогсохгүй хянадаг.” өгүүлбэрүүд ихийг бодуулдаг.

Цахиурын хөндийн, ер нь АНУ-н тэргүүлэгч хот бүс нутгийн хүүхдүүд өөрсдийн эцэг эхийг харж, дагаж суралцахаас гадна найз нөхдүүдийнхээ эцэг эх юу хийж буйгаас шууд суралцаж байдаг. Вэнчур капиталист Сию Сигал хүүгийнхээ сургуулийн сурагчдын зөвлөх үйл ажиллагаанд сайн дурын ажил хийхдээ олон зүйл ажиглажээ. “Манай хүүгийн ахлах сургуулийн жуниор (төгсөхийн өмнөх ангийнхан) хүүхэд бүр вэнчур капиталист гэж хэн болохыг сайн мэдэж байв. Энтрэпренюршип энд маш гүн шингэсэн орчин бий болжээ. Хүн бүр үүний тухай ярьж байна. Хэрэв чи энд оролцохгүй бол тэгээд хаалганы гадна үлдлээ гэсэн үг” хэмээн Сию бүсгүй Нью Йорк Таймс сонинд өгүүлжээ.

Энэ мэт олон боломжууд хүүхдийн зөвхөн старт ап сэтгэхүйг хөгжүүлээд зогсохгүй боловсролын үндсэн суурь философийг инновацлах буюу цоо шинэчлэх түүнчлэн бодит амьдралаас урган гарч хорин нэгдүгээр зууны эдийн засгийг бэлтгэх практик болжээ. Энэ бүгд Стэнфордын их сургуулийн хотхонд байрлах Бинг нөрсэри эсвэл Мизурийн их сургуулийн дэргэдэх Чайлд дэвэлопмэнт лаб гэх мэт цэцэрлэгт хүүхэд очихоос өмнө эхэлчихдэг байна.

(үргэлжлэл бий)

Вандан

~ АНУ-д өсөж, бойжсоноор бий болдог өрсөлдөх чадварын давуу тал

Өнөөдрийн үдээс хойш наддаа энэ жилийн хамгийн сүүлчийн амралтын өдөр. Америкт тухайн компанийн хүний нөөцийн бодлого, тухайн хүний ажилласан жилээс хамааран жилийн амралтын өдрийн тоо тогтоогдоно. Амралтаа өдрөөр бүр цагаар авч болдог. Ингээд энэ жилийн сүүлчийн хагас өдрийн амралтыг өөртөө, тодруулвал блогтоо зарцуулахаар суусан хэдийч хамрын ханиадтай дайтах явдал үүссэнээр хуучин бичсэн зүйлсээс ухан зарим зүйл блогдохоор шийдэв.

***

Нэг мэдэхнээ Америк оронд цөөнгүй жилийг үдэж, үзсэн харсан, сурсан туршлагажсан болгоноосоо хэнтэй ч хуваалцан зөвлөлдөөд байх хэмжээнд хүрчээ хэмээн хөөрч хэдэн зүйл хэлхэхээр ийн суув. Энэ удаа голлон ирээдүйг хэрхэн өсгөж бойжуулж, тэдний өмнө ямар боломж бий болгож, ялангуяа үеийнхнээ хөгжилд тэргүүлэн манлайлагчдыг өсвөр наснаас хэрхэн бэлтгэж буй талаар өгүүлье.

Монголоос зочилж буй Ц.Эрдэнэчимэг хэдэн жилийн өмнө хоёр цаг гаран давхин байж нэгнээрээ хэсдэг, гэр бүлээрээ нөхөрлөн ханьсаж байсан сайхан дурсамжаасаа хуваалцан суугаад “Чи ерөөсөө одоо ном бич, үзсэн харсан сурсан мэдсэнээ нэг эргэж хар, нэгтгэ, дүгнэ. Энэ олон жилд цугларсан мэдлэг, туршлагаа бусадтай хуваалцаж бодит амьдралын үнэн байдлыг нутаг нэгтнүүддээ өгүүлэх хэрэгтэй. Тэгээд цаашаа ахиад сурна, мэднэ, үзнэ, харна” хэмээн хэлсэн явдал сүрхий ташуур болов. Мөн хамт ажилладаг Н.Баасандорж хагас жилийн өмнө цугтаа алхангаа “хүүхэд өсгөж буй амьдралынхаа туршлагаар жишээлж баяжуулаад Америк боловсролын системийн талаар ном эсвэл блог бичвэл олон хүнд тус болно доо” гэж хэлсэн нь их урам оруулав.

Мэдээллийн технологийн мэргэжлийн хүний хувьд тэр чигийн зүйлсийг би илүүтэй анзаардаг болов уу. Манай салбарын тэргүүлэгч хэсгийн дийлэнхийг яах аргагүй Цахиурын хөндийнхэн эзэлдэг. Тэнд миний мэргэжил нэгт монголчууд ч элбэгшиж буй, гэхдээ хараахан энэхүү дор өгүүлэхийг минь тэд бичиж бусдад хүргээгүй байх шиг. Мөн нутагт буй мэргэжил нэгтнүүд тийш хошууран зочлох элбэг болжээ. Тэгэхлээр алдарт Цахиурын хөндийн нөхцөл байдлыг түлхүү жишээлбэл сонирхолтой бөгөөд ойлгомжтой болов уу.

Гэхдээ энд хэдэн зүйлийг онцлон дурдах хэрэгтэй. Юуны өмнө бибээр Цахиурын хөндийд түр хугацаагаар алба амины ажлаар зочилж, ойр зуурын сургалт мэтэд хамрагдсан нэгэн бөгөөд яг тэнд удаан хугацаагаар оршин сууж, амьдарч ажиллаагүйгээ дурдах нь зүйтэй. Хэдийгээр биеэ энд санаа тэнд мэт санагдах төдий ч цаг хугацаа, орон зайнаас тун бага хамааралтай ажиллах орчиндоо дасан зохицоод цагийн зөрүү, газрын холыг алгасан нөхцөл байдлыг сайтар ухааран шүүж харсан бөлгөө. Мөн тэндэх орчин оршин суугаа орон нутагтай ижил төстэй зүйл энд арвин элбэг нь нөлөөлсөн бөгөөд эндэх орчноо харьцуулан, зэрэгцүүлэн дор өгүүлэхийг хичээнэ. Заримдаа мэдээж төрж өсөн, хүн болж бойжсон эх оронтойгоо ч зүйрлэх биз ээ.


Өрсөлдөх чадварын давуу тал

Өрсөлдөх чадварын талаар АНУ-н орчин хүүхдэд юу өгдөг вэ? Энэ асуулт санаанд удаан явсан. Хариулт хайн онлайн болон биеэр уулзаж лавласан, ярилцаж хөөрөлдсөн, түүнчлэн хэлсэн бичсэнийг уншиж танилцсан хойшид өгүүлэх залууст өнөө цагийн өндөр хөгжлийн технологи, энтрэпренюршип болон вэнч хөрөнгө оруулалт, дэлхийг өөрчлөх инновацийн амтыг зөвхөн их эрт мэдүүлээд зогсохгүй ижил төстэй өөр нэг зүйл ажиглагдав. Хөгжингүй зах зээлд ажил бүтээлийн амжилт гаргах, өндөр ашиг орлого олох, хамгийн хэрэгцээт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг төрүүлэх мэргэжлийг эзэмшиж улмаар бүтээмж сайтай ажиллаж хөдөлмөрлөх боломжийг бий болгон, мундаг хурдны зам тавьсан хүмүүсийн хамгийн ойрын үлгэр жишээ тэдний эцэг эх, ах эгч нь байжээ.

Стэнфордын их сургуулийн оюутан, залуу энтрэпренюр Аншир Самарын “Ар талын хаалга чинь Эппл болон Гүүгл зэрэг компаниуд гэхээр хамгийн шилдгээр хийж бүтээх хүсэл тэмүүллийг бий болгох халдварт байгаль, орчин бий болдог” хэмээн өгүүлсэнтэй санал бүрэн нийлж байна. Технологийн компанийн бүтээгдэхүүн хөгжүүлэгч Шэнон Хэнгкок “Өөрийн чинь эргэн тойрны юм бүхэн хамгийн шилдэг байхаар өөрт чинь үнэхээр өндөр шаардлага тавигдана” гэсэн нь найз нөхдөдөө тоглоом болгон миний хэлэх дуртай “Хүссэн ч эс хүссэн ч бөөрнөөсөө ягаарна” өгүүлбэртэй утга ижил биз ээ.

Үүнээс илүү гүнзгий факторууд бас анзаарагдсан. Сүрхий анзаарвал, АНУ-д ялангуяа Цахиурын хөндийд эцэг эх болон хүүхдүүдийн хооронд маш сүрхий холбоо хүүхдийн хар багаас бий болж байна. Ялангуяа аав нарын оролцоо их өндөр. Тэд хүүхдүүдийнхээ хичээлээс гадуурх олон үйл ажиллагааг дасгалжуулахаас эхлээд бүр яг дэргэдээ жишээ болгон дагалдуулж гараас гарт сурган бойжуулах нь элбэг.

Манай монголчуудын дунд элбэг дүгнэлт бол америкчууд маш их биеэ даасан, өөрсдөө хүмүүждэг, гэр оронтойгоо холбоо хэлхээ бага, гэр бүл салалт өндрөөс аав ээжийгээ бараг хүндэлдэггүй гэх мэт ойлголт. Гэтэл яг амьдрал дунд нь орохоор байдал харин эсрэгээрээ гэр бүлийн ялангуяа аав хүний үүрэг роль маш өндөр бөгөөд чухал. Хөлбөмбөгийн талбай, усан бассейн, балетын сургалт, сагсны заал зэргээр зогсохгүй шинжлэх ухааны зуслан, математикийн өдрийн зуслан, технологийн олимпиад тэр бүгдэд аавууд хүүхдийн хамт мөн хоорондоо элдвийг ялангуяа шинэ технологи, бизнесийн талаар ярьж суух.

Хүүхдийн сургуулийн оролцоонд мөн эцэг эхийн үүрэг маш өндөр. Сургуулийн хамгийн чухал газар бол эцэг эхийн зөвлөл. Хамаг чухал шийдвэр тэндээс гаралтай, үүсэлтэй. Жишээ нь, улсын сургуулийн захирлыг хэдийгээр орон нутгийн боловсролын хэлтэс томилдог ч эцэг эхийн зөвлөл эсэргүүцсэн хэн боловч захирал болно оо гэж ёстой үгүй. Хувийн сургуулийн хувьд захирал томилох болон бусад чухал асуудлаар сургуулийн удирдах зөвлөлийнхөн эцэг эхийн зөвлөлийн өмнө бөгтгөнөөстэй.

Мөн хүүхдийг хар багаас нь бойжуулах онцгой сургалттай цэцэрлэг, сургууль элбэг. Цахиурын хөндийгөөр жишээлбэл, Стэнфордын их сургуулийн кампуст байдаг Бинг нөрсөри скүүл дизайн сэтгэхүйн өсвөр насны хөтөлбөрөөр онцгой бол хувийн Нүэвэ болон Харкэр скүүл зэрэг нь дизайн, шинжлэх ухаан, технологид төвлөрснөөрөө хамгийн алдартай. Манай Колумбиа хотод гэхэд Мизурийн их сургуулийн кампуст байрлах тус сургуулийн боловсролын их сургуулийн лаборатори цэцэрлэг болох Чайлд дэвэлопмэнт лаб сургалтын арга барил, элдэв хөтөлбөрүүд мөн өсөж бойжсон хүүхдүүдийн өрсөлдөх чадвараар өмнөх гуравтай дүйж очно.

(үргэлжлэл бий)

Өөрчлөлтийг өөрөөсөө эхлэе!

“Америк орны хөгжиж буйн үндсэн шалтгааныг Монголтойгоо харьцуулан бодоход ердөө хүнийг сошиал хөрөнгө болгож чадаж буйд юм байна. Өнөөдөр АНУ-д ажиллаж, амьдарч, нөхөрлөж буй Монголчууд маань өөр өөрийн чадах мэдэх зүйлээрээ Монголчуудын коммунитиг хүчтэй болгоход хувь нэмрээ оруулъя хэмээн уриалж байна.”

Анх АНУ-д ирээд америкчуудыг хувиа хичээсэн, биеэ даасан, ажлын машин болсон улсууд юм даа гэж боддог байлаа. Харин дунд нь орж олон жил цугтаа ажилласаар тэд үнэндээ хөндлөнгөөс анхлан харагддаг шигээ аминчхан бус харин нийгмийнхээ төлөө чин сэтгэлээсээ зүтгэдэг болохыг ойлгосон. 13 жил ажилласан Семкод байхаасаа United Way кампанит ажилд идэвхтэй оролцож, цалингаасаа хандивлаж, санхүүгийн дэмжлэг босгох элдэв ажил зохион байгуулалцаж, ганцаараа бус хамт олноороо, ажлынхантайгаа цугтаа бидний өдөр тутмын ертөнц – ажлаас гадуурх хорвоо дэлхий, эргэн тойрны коммунити болон ойр зуурын тус дэм хэрэгтэй бүлэг хүмүүсийг ойлгож дэмждэг болжээ.

Сүрхий даяаршсан, дэлхийн бараг бүх оронд салбар бүхий бизнес хийдэг том компанид шилжин ажилд ороод бусдыг дэмждэг, нийгмийн өмнө хүлээдэг хариуцлага өндөр байх чадвар бол зайлшгүй хэрэгтэй чанар бөгөөд хүнд өөрт нь урам зориг эрч хүч өгдгийг улам бүр мэдэрч байна. Манай ажилд On Demand Community гээд 2003 онд бий болсон нэг хөтөлбөр байдаг. Үүний хүрээнд одоогийн байдлаар 275 мянган ажилтнууд нийтдээ 20 сая цаг сайн дурын ажил хийж нийгэмд нөлөөлж сайнаар хувь нэмэр болжээ. Энд жишээлж баршгүй олон тооны үйл явдал байгаагаас Монголчуудтай холбоотойг дурдвал баруун эргийн Бэй Эйриагийн монгол сургууль болох Гэр төв, зүүн эрэг дэх Вашингтон хотод буй Монгол соёлын төвийн үйл ажиллагааг сайн дураар дэмжлээ. Компанийн зүгээс ажилтнуудын оролцдог дэмждэг ашгийн бус байгууллагуудад 2015 онд 205 сая долларын санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, сүүлийн таван жилд нэг сая гаран доллар бэлнээр хандивлажээ.

Ийн зөвхөн ажил дотроо бус ажлын гадуур хамт олонч байдлыг бүрдүүлж, сэтгэл сонирхлын дагуу хамтран нэг хүн бус бүхэл цул сошиал хөрөнгө болон хөгжиж байна. Үүний салшгүй нэгэн хэсэг болсны хувьд би бээр 2014-15 онд ашгийн бус байгууллагуудад зуу гаруй вэбсайт үнэ төлбөргүйгээр хийж өгч, жил тутам хэдэн зуун цагийг ажил хөдөлмөр, ар гэрийн хажуугаар амжуулан олон нийтийн ажилд зарцуулжээ. Хэн юунд хэдэн цаг зарцуулаад нийгэмд ямар үр дүнтэй ажил хийж байна вэ гэдгийг цаанаа хянаж, хүмүүст урам зориг өгч байдаг юм байна. Энэ хавар Ерөнхийлөгч Обамагийн гарын үсэгтэй диплом хүрэл медаль гэнэт гэрийн хаягаар ирэхэд нь их гайхсан. “Амьдарч буй орон нутагтаа сайн дурын ажилд идэвхтэй оролцож, Америк орны болон дэлхийн хөгжилд хүн бүрийн хүчин зүтгэл хэрэгтэй гэдэг ерөнхийлөгчийн тангараг өргөхдөө тавьсан зорилгыг биелүүлэхэд сайн оролцсон” хэмээн тэр захидалд бичжээ.

Нийгмийн хариуцлага болон хувь хүний хөгжлийн хэрэгт оролцож буйн хувьд АНУ-д амьдарч буй Монголчууддаа хэрхэн нэмэр болох бол хэмээн тогтмол бодож, эрэл хайгуул хийж, найз нөхөд өртөөчидтэйгээ сэтгэл санаа нийлэхээр зогсохгүй бүр гар нийлж “Building Mongolian American strong communities” буюу Америк дахь Монголчуудыг хүчтэй болгох уриа бүхий Цахим өртөөний салбар байгуулаад буй билээ.

Бидний Монголчууд өнөөдөр нийлээд олон баярыг гоё тэмдэглэж, элдэв үдэшлэг цэнгээнд сайхан оролцож, цугтаа аялж зугаалж, гэр орноороо тухтай эвтэй зочилж, нийлж тоглож наадаж чадаж байна. Одоо цааш илүү алхаж цөмөөрөө нийлээд хамтдаа утга учиртай ажил босгож, ирээдүйдээ хөрөнгө оруулалт хийх эргэн тойрныхоо дэд бүтэц – өөрсдийн коммунитиг хүчтэй болгоё!