Оюутан байхад Анатолий Иванович Купрюхин гээд шар сахалтай, туранхай, гүн цэнхэр нүдээ түргэн түргэн эргэлдүүлсэн, хошин шогийн өргөн мэдрэмжтэй, даалгавараа хийгээгүй хэрнээ худлаа хариулж "бууддаг" оюутныг ихэд элэглэн шоолж хашраадаг, настайвтар багш бидэнд “ОНИ и УИР” гэдэг хичээл ордог байв. Орчуулбал эрдэм шинжилгээний судалгааны үндэс болон сургалтын судалгааны ажил гэх хичээл. Үздэг ярьдаг зүйл нь хэрхэн шинийг санаачлах вэ, патент яаж бий болох вэ, шинэ санаа яаж төрдөг вэ, технологи хэрхэн төрдөг вэ гэх мэт өнөөгийн ойлголтоор бол инноваци хэрхэн хийх вэ маягийн асуудал байж. Тухайн үед ШБОС (шинэ бүтээл оновчтой санал) гэж газар авсан ойлголт байв, үүнийг хэрхэн хийх, яаж хэрэгжүүлэх талаар их ярьдаг байв.
Хамгийн гол нь айхтар сүрхий бодлогууд бодуулна. Тогтсон томьёо, нэгдсэн арга барилаар бодох арга үгүй, сэтгэхүйн, бүтээлч сэтгэлгээний талын бодлогууд бодуулна. 1960 оны Пионерская правда дээр ийм бодлого байлаа гэж ирээд даалгавар өгнө. Ер нь тэр 60-аад онд Зөвлөлтийн шинжлэх ухаан сүрхий ахиж, математик, физик, сансар судлал гээд олон салбарт тэргүүлэх болсон нь тэр үеийн хүүхдийн сонинд тусгалаа олсон хэрэг биз ээ.
Wired сэтгүүлийг үүсгэн байгуулалцсан сэтгүүлч Кэвины бичсэн “Технологи юу хүсэж байна” номын хэдэн хуудас эргүүлж суугаад ЗХУ-н шинжлэх ухааны хөгжлийг АНУ-н технологийн хөгжилтэй, оросын академик боловсролын системийг америкийн бүтээлч сэтгэлгээний системтэй харьцуулсан хэсгийг амтархан уншаад цахим өртөөгөөр товч имэйл бичээдэхсэн нь овоо хэдэн хариу авсан хэлэлцүүлэг болсон бөгөөд Купрюхин багшийн хичээлийн талаар олон дурдатхал буцаан төрүүлж билээ.
Өнгөрсөн зун “ОНИ и УИР” хичээлийн лекцийн дэвтрийн хэдэн хуудсыг эргүүлж сонирхон сууж овоо хэдэн бодлого даалгаврыг эргэн харж ижил төстэй хэд хэдэн тохиолдол гарснаас үүдэн хэдэн зүйл энд өгүүлсү.
“Аюулаас хамгаалахын чекист их ухаалаг, хүнд гэмт хэрэгтнийг мөрдсөөр вокзалын тээш хадгаламжийн хайрцагт юм нуусныг олж мэдлээ. Ингээд хайрцгийн түлхүүр кодыг 1242 хэмээн тайлж уншаад нээсэнгүй, яагаад?” гэсэн бодлого даалгаварт өгч хариуг нь бид бодож олж дөнгөлгүй хэдэн долоо хонож билээ. Асуудлыг гол нь бодлогын тавил агуулга буюу хулгайчид бус өгөгдсөн тооны математик гаргалгаа зүй тогтолд бус шүү, та нар өөрөөр сэтгэ гэж нэмэлт тодруулга авч байж бодож билээ.
Гэтэл саяхан “White collar” гэх ТВ олон ангит цуврал үзэхээр суутал хамгийн эхэнд холбооны мөрдөн байцаах товчооныхон нууц сейф онгойлгохоор оролдож байтал код нь 629 гэж гараад сэйфийг нээхийн өмнө тусгай агент “битгий онгойлго” хэмээн хашгирсан ч нөгөө хэд дуулалгүй нээж бөмбөг дэлбэрдэг. 629 гэдэг чинь fbi гэсэн үг, биднийг ирнэ гэж мэдэж бэлтгэсэн байна хэмээн мань хүн тайлбарладаг нь цагаан толгойн дарааллаар F зургаа дахь, B хоёрдох, I нь ес дэх үсэг бөгөөд ОНИиУИР-н бодлогын хариутай санаа ижил юм. К нь цагаан толгойн 12, Г нь 4, Б нь 2 дох үсгүүд бөлгөө.
Лекцийн дэвтэрт байсан бидний бодож чадахгүй удсан бас нэгэн бодлого анхаарал татсан нь яг ижил санаа Поундстоны “Гүүглд ажиллах ухаан танд бий юу” номын нэгэн бодлогод гарсан байв. Багшийн даалгавар “ППП, ППК, ПКК, ПП, ... дараагийнх ямар дараалал вэ?” гэж байсан бөгөөд Гүүглийн техникийн ажилтан шалгаруулах бодлого “SSS, SCC, C, ... дараагийнх нь юу вэ?” гэж байв. 60-аад оны Оросын Пионерийн үнэн сонин хуулсан уу, 89 оны Купрюхин багш өөрчилсөн үү, тэрбумтан болж хөлжих ухаантай Стэнфордын оюутнууд сэтгэсэн үү гэдгийг үл өгүүлээд бодолтыг харвал П,К,S,C тус бүр прямой, кривой, straight, curve гэсэн үгнүүдийн товчлол бөгөөд монголчилбол шулуун, гүдгэр гэсэн утгатай бөгөөд А үсэг гурван шулуун, Б үсэг хоёр шулуун нэг гүдгэр, В үсэг шулуун, хоёр гүдгэр, Г үсэг хоёр шулуун шугамаар тус тус тэмдэглэгдэх тул дараагийн үсэг Д буюу таван зураас буюу ППППП бол багшийн бодлогын хариу, ABC гээд D буюу SC нь Гүүглийн бодлогын хариу байлаа.
Уямж зохиогч шалгаруулж авах ярилцлагуудад оролцох даалгавартай болж ярилцлагын талаар болон бодуулдаг бодлогуудтай зууралдсан тул хэдэн ном эргүүлж төрсөн санаануудаас энэхүү бичлэгийг хийв. Өмнө өгүүлсэн сүүлчийн бодлогын кирилл үсгийн дараалалтай бодлогыг англи үгийн тэмдэглэгээгээр илэрхийлж жиргээгээр бодуулсанд цөөнгүй жиргээч гоё бодолтууд хийж хариу өгсөн бөлгөө.
Tuesday, August 14, 2012
Wednesday, July 25, 2012
Инженерийн ухаантай холбоотой зарим нэгэн сонирхолтой бодлогууд - нэг
Арван жилийн хүүхэд байхдаа математик, логик болон шатрын бодлогуудад хамаг ухаанаа тавьдаг байж билээ, заримдаа бас энд тэндээс санаа харж байгаад өөрөө бодлого зохион оо. Анх намайг хоёрдугаар ангид байхад аав дөрөвдүгээр ангийн математикийн номын арын хуудаснаас, хүн бүрийн сайн мэдэх нэгэн бодлого бодуулсан нь санаанаас гардаггүй бөгөөд өдгөө хүүхэд багачуулд үе үе хэлж бодуулдаг юм.
“Тахиа туулай нийлээд 49, тэдний хөл яг 100. Хэдэн тахиа хэдэн туулай байсан бэ?” гэх энэ бодлогыг тухайн үед наймтай байсан би бодож чадахгүй бараг жил гаран болж билээ.
Гуравдугаар ангид орох зуны амралт яг дуусахын алдад нэг өглөө зориуд сууж байгаад 1 тахиа байж болох уу, 2 бол яах бол, 3 бол гэх мэтээр залхууралгүй алхам алхмаар тоо тавьж туршиж үзээд хариуг олоод ямар их баярлаж билээ дээ. Аав “яаж бодов” гээд “Хм, тун ядарсан арга, за гэхдээ зөв хариу гаргаж, болж байна. Стандарт бусаар сэтгэж сурна аа, хөө” гэж хэлж билээ. Уг ядарсан аргыг өдгөө бодоход муугүй компьютерчин (тэр үед юун компьютер гэж мэдэх, түүний сураг ажигч үгүй байлаа) болох сэтгэлгээ, хамгийн багаас эхлээд алхам алхмаар шалгах алгоритм талын зүйл санаанд буусан байжээ.
Энэ явдлаас хойш хэдэн жилийн дараа хоёр үл мэдэгдэгчтэй тэгшитгэл үзсэн оройдоо гэртээ ирээд нөгөө бодлогоо ямар амархан бодож болохыг, 4x+2y=100, x+y=49 гэж систем зохиогоод тэр дороо хариуг олоод аавд үзүүлтэл “дөрөвдүгээр ангид систем тэгшитгэл үздэггүй биз дээ, том арга хэрэглээд шараа юм” гээд “стандарт бусаар сэтгэж сур” даалгавраа дахин өгч, Д.Уртнасан ахынхаа өгсөн Бартеневын “Алгебрын стандарт бус бодлогууд” номоос битгий сал гэж билээ.
Хожим нэгдүгээр сургуулийн тооны сонгон ангид ороход ангийн багш Д.Пүрэвдорж хамгийн эхний хичээлээс дөрөвдүгээр ангийн хүндэвтэр бодлогууд улмаар тавдугаар ангийн сурах бичгийн хүндэвтэр гэрийн даалгаварт өгч, ангид нөгөө Бартэнэвийн номыг үзэж эхэлсэн дээ. Анхны хичээлүүдийн нэг дээр багш даалгавар шалгах болж, хүүхдүүдийг нэг нэгээр дуудаж эхлэв. Тэгээд миний нэрийг багш дуудан “За самбарт гар, дэвтрээ орхиод номоо бариад гараад ир, гэртээ хийснээ хуулах хэрэггүй, самбарт дахиад бодчих” гэж байна. Угаасаа даалгаврын бодлогуудаа бодоогүй, номоо ч сөхөж үзээгүй бибээр сандарсандаа даалгавраа хийсэн гээд худлаа хэлж орхисон тул дэвтрээ бариад ир гээгүйд баярлаад самбарт хүрэх замдаа бодох бодлогын дугаарыг амандаа үглэсээр номын хуудсаа нээтэл нөгөө алдарт, өмнө өгүүлсэн бодлого байдаг байгаа.
Багш “нөхөр минь, тэгшитгэл зохиохгүй шүү” гэж байна. Самбарт гараад би шууд хариуг нь биччихлээ, яаж бодсон юм тайлбарла гэхээр нь ямар нөгөө хар багийнхаа алхам алхмаар шалгаснаа хэлэлтэй биш, ар дагзаа илээд инээх зуур гялс нэг бодол харвасан мэт орж ирлээ. “Тавиас олон тахиа байх боломж үгүй, хөлийн тоо давчихна (51x2=102), 50 тахиа бас мэдээж байж болохгүй, нийтдээ 49 амьтан байгаа. Тэг гэдэг чинь тоо, тэгэхлээр тэг туулай буюу туулай огт байхгүйгээр 49 тахиа гэвэл нийт хөлийн тоо дутна. 48 шувуу, 1 тахиа яг таарч байгаа, үүнээс цааш тахиа цөөрөх тутам хоёр хөл хасагдана, нийт дүн тогтмол тул туулайн тоо өсөх хэрэгтэй бөгөөд туулай өсөх тутам хөлийн тоо дөрвөөр нэмэгдэнэ. Тодруулбал, хоёр хөл хасагдаж дөрвөн хөл нэмэгдэх буюу дүндээ хөлийн тоо хоёроор өснө. Ингэхээр нийт хөлийн дүн 100с дандаа өснө гэсэн үг. Өөр шийдэл байхгүй” гээд туучихлаа. Хамгийн товч бөгөөд гүйцэд сайн бодолт гэсэн үнэлгээ онц дүнтэйгээр авсан энэ бодолт өдгөө харахад хамгийн анхны болхи аргын ижлээр компьютерын програмчлал, инженерийн сэтгэлгээ, хязгаарын дээрээс нэг нэгээр бууж шалгах алгоритмын талын шийдэл санаад буусан байжээ.
Ойрын үед уямж зохиогч шалгаруулж авах ярилцлагуудад оролцох даалгавартай болж ярилцлагын талаар болон бодуулдаг бодлогуудтай зууралдсан тул хүүхэд насны явдал санаанд бууж энэхүү бичлэгийг хийв. Бид яг одоогоороо амьдарч буй хэдийч өнгөрсөн үетэйгээ үргэлж холбоотой, зарим зүйл ялимгүй өөрөөр дахин давтагдаж байдаг ажээ. Мэдээж миний бичсэн энэ явдлууд миний үеийнхэнд болон бусдад тохиолдсон биз, энд дурдсан бодлогыг олон хүн мэдэх санаж буй биз, сонин биш байж болох, гэхдээ нэг ингээд бичээд үлдээчих надад бас сонин байлаа.
Ярилцлагатай холбон бас нэгэн зүйл өгүүлэхэд ярилцагч нэгнээр дээрх бодлогыг бодуулахад шууд тэгшитгэл зохиогоод бодчихвол тэр хүнээ ухаалаг, академик талын стандарт сэтгэлгээтэй, ажлын сайн хийж чадах (intellegent, smart) хүн маягаар дүгнэнэ. Хэрэв тэгшитгэлгүйгээр бодож байвал сэтгэн бодох чадвар сайтай, бүтээлч сэтгэлгээний (creativity) тал илүүтэй хөгжсөн хүн байх гэсэн таамаг дэвшүүлдэг ажээ.
“Тахиа туулай нийлээд 49, тэдний хөл яг 100. Хэдэн тахиа хэдэн туулай байсан бэ?” гэх энэ бодлогыг тухайн үед наймтай байсан би бодож чадахгүй бараг жил гаран болж билээ.
Гуравдугаар ангид орох зуны амралт яг дуусахын алдад нэг өглөө зориуд сууж байгаад 1 тахиа байж болох уу, 2 бол яах бол, 3 бол гэх мэтээр залхууралгүй алхам алхмаар тоо тавьж туршиж үзээд хариуг олоод ямар их баярлаж билээ дээ. Аав “яаж бодов” гээд “Хм, тун ядарсан арга, за гэхдээ зөв хариу гаргаж, болж байна. Стандарт бусаар сэтгэж сурна аа, хөө” гэж хэлж билээ. Уг ядарсан аргыг өдгөө бодоход муугүй компьютерчин (тэр үед юун компьютер гэж мэдэх, түүний сураг ажигч үгүй байлаа) болох сэтгэлгээ, хамгийн багаас эхлээд алхам алхмаар шалгах алгоритм талын зүйл санаанд буусан байжээ.
Энэ явдлаас хойш хэдэн жилийн дараа хоёр үл мэдэгдэгчтэй тэгшитгэл үзсэн оройдоо гэртээ ирээд нөгөө бодлогоо ямар амархан бодож болохыг, 4x+2y=100, x+y=49 гэж систем зохиогоод тэр дороо хариуг олоод аавд үзүүлтэл “дөрөвдүгээр ангид систем тэгшитгэл үздэггүй биз дээ, том арга хэрэглээд шараа юм” гээд “стандарт бусаар сэтгэж сур” даалгавраа дахин өгч, Д.Уртнасан ахынхаа өгсөн Бартеневын “Алгебрын стандарт бус бодлогууд” номоос битгий сал гэж билээ.
Хожим нэгдүгээр сургуулийн тооны сонгон ангид ороход ангийн багш Д.Пүрэвдорж хамгийн эхний хичээлээс дөрөвдүгээр ангийн хүндэвтэр бодлогууд улмаар тавдугаар ангийн сурах бичгийн хүндэвтэр гэрийн даалгаварт өгч, ангид нөгөө Бартэнэвийн номыг үзэж эхэлсэн дээ. Анхны хичээлүүдийн нэг дээр багш даалгавар шалгах болж, хүүхдүүдийг нэг нэгээр дуудаж эхлэв. Тэгээд миний нэрийг багш дуудан “За самбарт гар, дэвтрээ орхиод номоо бариад гараад ир, гэртээ хийснээ хуулах хэрэггүй, самбарт дахиад бодчих” гэж байна. Угаасаа даалгаврын бодлогуудаа бодоогүй, номоо ч сөхөж үзээгүй бибээр сандарсандаа даалгавраа хийсэн гээд худлаа хэлж орхисон тул дэвтрээ бариад ир гээгүйд баярлаад самбарт хүрэх замдаа бодох бодлогын дугаарыг амандаа үглэсээр номын хуудсаа нээтэл нөгөө алдарт, өмнө өгүүлсэн бодлого байдаг байгаа.
Багш “нөхөр минь, тэгшитгэл зохиохгүй шүү” гэж байна. Самбарт гараад би шууд хариуг нь биччихлээ, яаж бодсон юм тайлбарла гэхээр нь ямар нөгөө хар багийнхаа алхам алхмаар шалгаснаа хэлэлтэй биш, ар дагзаа илээд инээх зуур гялс нэг бодол харвасан мэт орж ирлээ. “Тавиас олон тахиа байх боломж үгүй, хөлийн тоо давчихна (51x2=102), 50 тахиа бас мэдээж байж болохгүй, нийтдээ 49 амьтан байгаа. Тэг гэдэг чинь тоо, тэгэхлээр тэг туулай буюу туулай огт байхгүйгээр 49 тахиа гэвэл нийт хөлийн тоо дутна. 48 шувуу, 1 тахиа яг таарч байгаа, үүнээс цааш тахиа цөөрөх тутам хоёр хөл хасагдана, нийт дүн тогтмол тул туулайн тоо өсөх хэрэгтэй бөгөөд туулай өсөх тутам хөлийн тоо дөрвөөр нэмэгдэнэ. Тодруулбал, хоёр хөл хасагдаж дөрвөн хөл нэмэгдэх буюу дүндээ хөлийн тоо хоёроор өснө. Ингэхээр нийт хөлийн дүн 100с дандаа өснө гэсэн үг. Өөр шийдэл байхгүй” гээд туучихлаа. Хамгийн товч бөгөөд гүйцэд сайн бодолт гэсэн үнэлгээ онц дүнтэйгээр авсан энэ бодолт өдгөө харахад хамгийн анхны болхи аргын ижлээр компьютерын програмчлал, инженерийн сэтгэлгээ, хязгаарын дээрээс нэг нэгээр бууж шалгах алгоритмын талын шийдэл санаад буусан байжээ.
Ойрын үед уямж зохиогч шалгаруулж авах ярилцлагуудад оролцох даалгавартай болж ярилцлагын талаар болон бодуулдаг бодлогуудтай зууралдсан тул хүүхэд насны явдал санаанд бууж энэхүү бичлэгийг хийв. Бид яг одоогоороо амьдарч буй хэдийч өнгөрсөн үетэйгээ үргэлж холбоотой, зарим зүйл ялимгүй өөрөөр дахин давтагдаж байдаг ажээ. Мэдээж миний бичсэн энэ явдлууд миний үеийнхэнд болон бусдад тохиолдсон биз, энд дурдсан бодлогыг олон хүн мэдэх санаж буй биз, сонин биш байж болох, гэхдээ нэг ингээд бичээд үлдээчих надад бас сонин байлаа.
Ярилцлагатай холбон бас нэгэн зүйл өгүүлэхэд ярилцагч нэгнээр дээрх бодлогыг бодуулахад шууд тэгшитгэл зохиогоод бодчихвол тэр хүнээ ухаалаг, академик талын стандарт сэтгэлгээтэй, ажлын сайн хийж чадах (intellegent, smart) хүн маягаар дүгнэнэ. Хэрэв тэгшитгэлгүйгээр бодож байвал сэтгэн бодох чадвар сайтай, бүтээлч сэтгэлгээний (creativity) тал илүүтэй хөгжсөн хүн байх гэсэн таамаг дэвшүүлдэг ажээ.
Subscribe to:
Posts (Atom)
