Алдаа онооны торгон мөчөөс сурахуй буюу Энтрэпрэнур болон инновац шинэ хичээл

МУИС-ийн Мэдээллийн Технологийн Сургуулийн магистр оюутнууд болон залуу багш нарт Энтрэпрэнур болон инновац хичээлийг онлайнаар энэ удаа заахаар боллоо. Хамгийн анх тус сургуулийн оюутнуудад заасан эхний танилцуулах хичээлдээ ярьсан, хичээл яагаад заах болсноо блогтоо бичлэг болгосон бөлгөө ( http://argamag.blogspot.com/2011/10/blog-post.html линкээр үзэж болно.)

Өмнөх хичээлүүдээс нэлээд олон зүйл өөрчиллөө. Бакалавр оюутнуудад зориулсан үндсэн суурь ойлголт болон онол, нэр томъёоны хэсгүүдээс хасах, үндсэн сурах бичгийн хувьд хуучнаа хэрэглэж дээр нь монголоор орчуулагдсан хэдэн номыг нэмэлт уншлагаар оруулах, АНУ болон Цахиурын хөндийн жишээ болгосон бизнес хэргүүдтэй дүйх монгол бизнес, эдийн засгийн агуулга нэмж харьцуулах чигийг барилаа. Түүнчлэн өмнөх хичээлүүдэд оролцоогүй шинэ зочин багш урьж видео ярилцлага авч баяжууллаа.

Хичээл практик амьдралаас илүүтэй суралцах тул бизнесийн алдаа, онооны торгон мөчөөс юуг зааж сургаж болохыг хайж олох шинэ сорилтыг өмнө минь нээсэн тул гарчигт өгүүлснээр хичээлээ нэрлэж болмоор санагдсан бөлгөө. Ингээд анх хичээл эхлэхдээ асуулт хариулт өрнүүлж байсны жишгээр дахин асуулт хариулт блогдов.

Ямар төрлийн бизнесүүдээс суралцахад хамгийн сонирхолтой байх вэ?

Үнэндээ алдаа гаргаж байгаа, сүйрч дампуурч болох бизнесүүдээс маш ихийг сурч болдог ажээ. Өмнө нь ихэнхдээ амжилттай яваа өчнөөн олон бизнесүүдээс суралцах санаа, арга боломж хайдаг байлаа. Гэтэл хүндрэлд орох үе илүү сургамж өгдөг. Яаж хэрхэн шийдэж болж байна, хүндрэлээс хэрхэн гарч байна гээд зөндөө суралцах зүйл бий болдгоос гадна юуг хэрхэн хийж болдоггүй юм байна гэдгийг олж харах боломж бий болдог. АНУ дахь ийм бизнесийн сонгодог жишээгээр Энрон (Enron), Женерал Моторс (General Motors), Детройд хот (City of Detroid) зэргийг дурдаж, Монгол бизнес жишгийг бид хичээл дээрээ ярилцах, хэлэлцэх болно. Арван хэдхэн жилийн өмнө Энрон цоо шинэ хөгжлийг авчирч буйн жишээ болж байсан бол өдгөө огт байгаагүй мэт, хөрснөөс арчигдсан мэт сураггүй болжээ. Монголын хөрөнгийн биржийн компаниудын дээгүүр жагсаж байсан, 90-д онд компьютер болон электроникийн бүтээгдэхүүн угсарч, үйлдвэрлэж байсан Монел хаачив, юу тулгарав? Энэ бүгд юунаас болов, ямар сургамж өгөв? – энд болсон үйл явдлууд ахиж давтагдахгүй, хайгаад олдохгүй биз ээ.

Өөр ямар бараан бизнесийн жишээ хичээлд орж байгаа вэ?

Энтрэпрэнурын бүтэц зохион байгуулалтын талаар үзэхдээ ЮуБиЭсийн (UBS) том скандалаар барууны хөгжингүй зах зээлийн жишээ болгож шүүхийн шийдвэр хэрхэн нөлөөлдөг талаар авч үзнэ, мөн бусад зарим банкны үйл ажиллагаанаас жишээлнэ. Монгол жишээ болгон шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө мөрдөн байцаах шатанд олон бизнес эрхлэгчдийг удаан хугацаагаар хорьж байгаагийн сайн муу нөлөөний талаар хэлэлцэнэ. Юу буруу болов, ямар алдаа гарав гэдгийг тайлбарлах эдийн засгийн энгийн зарчмуудтай холбоотой бодит бизнес жишээнүүдийг олноор хамруулан үзнэ. Эдгээр зарчмууд хэчнээн гайхалтай болохыг тайлбарлахыг хичээнэ.

Тэгвэл амжилттай бизнесүүдээс юу сурч болох уу?

Агуу амжилт гаргаж буй технологийн бизнесүүдийн жишээ болох Гүүгл (Google), ЛинкэдИн(LinkedIn), Твитэр(Twitter) – хэрхэн орлого олж, ашиг үйлдвэрлэж буйг үзэж судлах үнэхээр сонирхолтой. Бараг сүйрч алга болохын даваан дээрээс хэрхэн сэргэн босож болохын тод жишээ бол Эппл (Apple). 100 гаран жилийн турш салбарынхаа, зах зээлийнхээ тэргүүнд яваа АйБиЭмийн (IBM) үндсэн гурван үнэт зүйл, түүнийгээ хэрхэн өдөр тутмын үйл ажиллагаа болгож буй чадвараас сурах зүйл маш их. ЭмСиЭс, Мобиком гэх мэт Монголын амжилттай яваа бизнесийн үйл ажиллагаанаас авах сурах зүйл их бий. Гэрэгэ партнерс, Нью медиа групп, БизНэтворк гэх мэт олон бизнес Монголын зах зээлд өөрсдийн орон зайг эзлэн тодорхой амжилтад хүрснээс сурч мэдэх зүйл их.

Оюутнуудаа хэн бэ гэдгийг товч тайлбарлавал

Урам зориг дүүрэн, маш их идэвхтэй, зааж бас өөрөө суралцаж хамтран ярилцахад үнэхээр хөгжилтэй хүмүүс.

Яагаад?

Тэднийг өөдөө түлхэх тутам тэд бүр илүү их эерэг хүч үүсгэн бий болгодог. Товчдоо, физикийн энерги хадгалагдах энгийн хууль биелэгдэхийг хардаг. Хичээлдээ бэлтгэж би маш их хөдөлмөрлөдөг, энэ таван асуултыг хариулах гэж бичих гэж үнэхээр их хөдөлмөрлөсөн. Миний зүгээс байнга хөдөлж кинетик энерги ихээр зарцуулдаг, оюутнуудад үүнтэй тэнцэх потенциал энерги үргэлж байдаг. Энергийн энэ шилжилтээс их ажил бүтэж эдийн засагт, хувь хүний амьдралд эерэг нөлөө гарна гэж итгэдэг. Итгэлийг ажил туршлага болгон хувиргадаг, манай оюутнууд. Дээр нь нэг зүйл нэмэхэд оюутнууд миний [монгли] хошигнолыг яагаад ч юм ойлгоод, хүлээж аваад байдаг нь ер бус гэж болно.

* (Тодруулбал, монгли гэдэг нь монгол англи гэдгийн товчлол бөгөөд бибээр эндээ өдөр тутмын ажлын найз нөхдөдөө my [Monglish] sense of humor хэмээдэг юм. Monglish = Mongolian + English)

Энтрэпрэнур болон инновац хичээл

МУИС-ийн Мэдээллийн Технологийн Сургуулийн оюутнуудад Энтрэпрэнур болон инновац хичээлийг онлайнаар зааж эхэллээ. Эхний танилцуулах хичээлдээ ярьсан, хичээл яагаад заах болсноо блогтоо бичлэг болгоё.

Оюутан цагтаа сайн бизнес эрхлэгч болж чаддаг уу?

• Бэйсик оролддог оюутан гэнэт ДОС-той зууралдаад сургуулиа орхисон. Одоо тэр entrepreneur хэн, venture ямар нэртэй билээ – бүгд андахгүй.
• Хоёр оюутан сургуулийн серверийн ачааллыг хэтрүүлээд төслөө гадагш нь зөөх асуудал тулгарч байж, entrepreneurs хэнүүс, ажил нь ямар venture – одоо бүгд андахгүй.
• Дотуур байрнаас эхэлсэн оюутнуудын санаа миллиард хүнд хүрч, технологи, санхүү, улс төрийн хувьсгал хийсэн entrepreneur, venture хэн юу билээ – бүгд андахгүй.

Майкрософтын Билл Гэйтс, Гүүглийн Сергей Брин, Лари Пэйж, Фэйсбүүкийн Марк Зюкэрбэрг нарыг жишээлчихлээ, харин өдгөө Монгол оюутан entrepreneur болох venture санаатайгаар МУИС-МТС дотор “зүгээр алхаад” явж байж яагаад болохгүй гэж ...

Энтрэпрэнуршипийг их сургуулиуд заадаггүй гэж үү?

Цахим Өртөө холбооны хэлэлцүүлгээр мэдээлэл холбооны технологи, Силикон Ваалий, энтрэпренур гэж их ярилцдаг. Тэгээд энтрэпренур талаар манай их дээд сургуулиуд хичээл заахгүй байна гэсэн яриа жилийн өмнө гарлаа. Үнэхээр бид заадаггүй гэж үү? Би хувьдаа заадаг гэж санасан, магадгүй яг энэ энтрэпренуршип нэр томьёог хэрэглэдэггүй байх. Гэхдээ энд нэг “но” байгаа юм. Монгол улс хэрэгцээнээсээ олон мэргэжилтэн бэлтгэж байна, дэндүү их оюутантай байна гэсэн шүүмж би маш олон удаа дуулж байсан. Миний хувийн бодлоор бол энэ шүүмж биш, энэ муу биш харин ийм байх хэрэгтэй. Тэгээд ажлын байрнаас олон оюутан төгсөөд ирэхээр юу үүсэх вэ? Нэгд тэр цөөхөн ажлын байранд өрсөлдөөн ихэснэ, дагаад тэнд ажиллаж буй хүн чанаржина. За энэ бол өөр ойлголт, харин нөгөө ажлын байргүй үлдсэн төгсөгчид яах вэ? Гологдогсод болоод лааз өшиглөөд эсвэл шүүмжлээд явах уу? Үгүй, тэдэнд ажлын байр олдоогүй бол өөрсдөө бий болгох чадвартай байх хэрэгтэй юм. Энд энэ энтрэпренур сэтгэлгээ хэрэг болно. Гэтэл манай сургалт өнөөдөр ингэхгүй байх шиг, харамсалтай нь.

Энэ бол нэг талаас, харин нөгөө талаас нь харвал оюутан болж хамаг цагаа алдаад, дээр нь сургалтын төлбөрт төлөөд төгссөний дараа ажилд ороод гайгүй хангалттай сайн цалин авч болох ч тэр авсан нь өнөө маргаашаа, урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөх байдлаар таарчих нь олон. Нийгмийн хөгжилд оруулах даацтай зүйл хэдийд хийх вэ? Магадгүй Билл Гэйтс шиг сургуулиа зоригтой орхих уу? ПэйПолыг үүсгэсэн, Фэйсбүүкийн анхдагчдын нэг Пэтэр Тиэл “20 under 20” гэдэг тус бүр зуун мянган долларын дэмжлэг бүхий энтрэпренуршипийн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. ЭмАйТи, Стэнфорд, Харвардын оюутнууд хүртэл өрсөлдөөд ялсан нь сургуулиа орхиод уг грантаар энтрэпренурэр болж эхэлдэг.

Энтрэпренуршипийг зааж болно гэж бодохгүй байна уу?

Сонирхолтой асуулт байгаа биз. Зааж болдог байсан бол төгссөн оюутнуудыг дэмжих нь дээр байх, Пэтэр Тиэлийн хувьд. Билл Гэйтс бас Харвардыг орхихгүй байсан гэмээр. Миний энэ заах гэж байгаа хичээл хэрэггүй ч юм шиг, тийм үү?

Үнэндээ бол яг тодорхой нэг зам, ингэдэг юм гэсэн тогтсон томьёог бол зааж чадахгүй. Гэхдээ ганцхан тэмүүлэл байгаад амжилт бас олохгүй гэдэг дээ. Бага хүүхдэд чи том болоод баян алдартай хүн болно оо гэж хэлж байгаа шиг их харьцангуй зүйл. Хамгийн гол нь motivation буюу сэдэлт, идэвхжүүлэх урамшуулал их чухал.

Чамд ямар нэг шийдвэрлэх асуудал тулгарна, түүнийгээ шийдэх явцдаа энтрэпренур болдог гэж баруун үзэх юм билээ. Ингэхээр энэ асуудал шийдэх явц, арга замуудыг жаахан заах гэж оролдвол болмоор санагдаад энэхүү хичээлийг эхлүүлэхээр зорьсон билээ.

Эхний хориод оюутан та бүхнийг чухам яг юу уг онлайн хичээлд суулгаж байна вэ?

Та хэд энэ хичээлийг сонгохдоо мэдээж энтрэпренуршипт суралцах гэж маш их passionate буюу хүсэл тэмүүлэлд автсан байгаа байх. Та бүхнийг уншиж судлах маш их зүйл хүлээж байна. Тэгээд түүнийг эргүүлж надад ярих, бичих бол сонин биш. Харин тэндээс санаа авч, улс эх орноо яаж хөгжүүлэх, дэлхийг хэрхэн илүү сайн орчин болгох, ажил дээр гараад юуг өөрчилж манлайлах зэргээр өвөрмөц, тодорхой шинэ санаа сэдэж, төстэй Монгол жишээ гаргаж түүнийгээ бодит мэдээллээр тодруулж, бүтээлч санаачлалтай сэтгэж буюу өөрийн бүтээгдэхүүн болгох цаас бичгэн даалгаврууд хүлээж байгаа шүү. Тодруулбал, барууны оюутнуудын үздэг ном, судалдаг хичээлийн хөтөлбөрөөр та бүхэн өөрсдөө бүтээл гаргах зорилго энэ хичээлд суулгаж буй юмаа.

Энэ хичээл үр дүнтэй гэдгийг яаж мэдэх вэ?

Аливаа зүйл эхэндээ маш хүнд байдаг. Ялангуяа энэ шинэ хичээл. Багшилж байгаа би гэхэд зуны амралт болон ажил амьдралын шугамаар цөөн хоног ирдгийг эс тооцвол 12 илүү жил Монголдоо байгаагүй. Тэгэхлээр магадгүй Монголоороо тааруухан ярьж хэлж магад. Та бүхэнд цоо шинэ хичээл, тэгээд гол нь унших судлах дийлэнх материал гадаад хэл дээр гэх мэтээр хүндрэл бий. Эхний даваагаа давчихвал ер нь болдог дөө.

Олдсон маш бага хугацаанд эсвэл их нарийсган заасан нөхцөл зэрэг нь бодит инновацийн чухал үзүүлэлт байдаггүй гэж энд үздэг. 5, 20 сарын дараа, 3 жилийн хожим юу болохыг бид тааж мэргэлэхгүй, гэхдээ тодорхой хэмжээний эрсдэл үүрээд нэг иймэрхүү дүр зурагт хүрнэ ээ гэсэн зорилготой болж болно шүү дээ. Миний хувьд заримдаа тодорхой эрсдэл үүрч тодорхой санаа төрсөн үе зөндөө байдаг. Санаа бол ямар ч орчинд хэзээ ч төрж болдог. Хүмүүс надаас танд яаж АйБиЭм дэвэлопэр болох санаа хэзээ хаана төрсөн бэ, 400 гаран сервэрийг алсаас удирдаад унагахгүй ажиллуулах галзуу санаа яаж төрсөн бол, үндсэн ажлынхаа хажуугаар хувийн жижиг бизнес оролдох санаа хэрхэн бий болсон гэх мэт олон асуулт асуудаг. Энэ бүгд тодорхой эрсдэл дагуулж төрсөн, түүнийг тэгээд эрсдэлээ үүрээд зүтгэсэн байдаг. Энэ бүгдээс бий болсон туршлага маань бас та бүхэнд хүрч тэндээс олсон санаагаараа та нар бас тодорхой амжилтад хүрчихсэн байхаар л энэ хичээлийн үр дүн бас гарах байх, тийм үү? Цөмөөрөө цугтаа хичээцгээнэ ээ.

Үнэхээр яг зорьсон зорилго байхгүй гэж үү?

Хичээлийн үр дүнгийн талаар өгүүлэхдээ ийм зорилгод хүрнэ гэж лав би дурьдсангүй. Мөн аливаа үйл ажиллагааг эхлэхэд хамгийн түрүүнд ямар зорилго байна вэ гэж асуудаг тогтсон барилыг мөн эвдээд зорилго дурьдалгүй тойрсоор үр дүнг ялимгүй дурсан өдий хүрчихлээ. Үнэхээр ямар нэг тодорхой зорилго байхгүй гэж үү?

Бүх оюутан сурах ёстой зүйлээ бүгдийг олж эзэмшээд зогсохгүй цаашид амьдрал дээр хэрэгжүүлэх нь мэдээж миний хүсэл мөрөөдөл, гэхдээ хамгийн гол нь урт удаан хугацааны нөхөрлөл, итгэлцэл, харилцаа холбоо, танилын хүрээ үүсгэн бий болгосноор аливаа хийсэн ажил, үйлчилгээ, бүтээгдэхүүн, төсөл өндөр үнэлгээтэй хэвээр байдаг билээ.

Хэдэн жижиг, дунд бизнест хөрөнгө оруулагчаар, мөн зөвлөхөөр оролцохдоо би үргэлж их оптимистик буюу өөдрөг ханддаг. Энэ “оптимизм” бидний, манай хичээлийн фокус буюу гол чиглэл байх болно. Тодруулбал, бидний зорилгын бай нь энэ зоримог, эрсдэл үүрдэг, өөдрөг ханддаг явдалд суралцах юм.

Үнэндээ нас хамаатай байдаг уу?

За нэг ийм сонин асуултаар энэ хичээл төрсөн санаагаа өндөрлөе. Би хувьдаа энтрэпренурэр болчих, инновац төрчих тодорхой заасан нас байхгүй гэж санадаг. Залуу эсвэл хөгшин байх, туршлагатай эсвэл цоо шинэ байх, энэ бол үнэндээ хамаагүй. Ямар ч хүн амьдралынхаа аль ч үед, хэдийд ч энтрэпренурэр болж, эсвэл инновац санаачлан хэрэгжүүлж болно. Хамгийн гол нь санаа төрөх, тэгээд тэрийгээ бизнес болгон эдийн засагжуулж санаачилга, эрсдэл хүлээх чадвар чухал. Тэр үед та өөрийгөө, орчин тойрноо, улс эх орноо, дэлхийг өөрчилж сайжруулж чадна.