Өөрчлөлтийг өөрөөсөө эхлэе!

“Америк орны хөгжиж буйн үндсэн шалтгааныг Монголтойгоо харьцуулан бодоход ердөө хүнийг сошиал хөрөнгө болгож чадаж буйд юм байна. Өнөөдөр АНУ-д ажиллаж, амьдарч, нөхөрлөж буй Монголчууд маань өөр өөрийн чадах мэдэх зүйлээрээ Монголчуудын коммунитиг хүчтэй болгоход хувь нэмрээ оруулъя хэмээн уриалж байна.”

Анх АНУ-д ирээд америкчуудыг хувиа хичээсэн, биеэ даасан, ажлын машин болсон улсууд юм даа гэж боддог байлаа. Харин дунд нь орж олон жил цугтаа ажилласаар тэд үнэндээ хөндлөнгөөс анхлан харагддаг шигээ аминчхан бус харин нийгмийнхээ төлөө чин сэтгэлээсээ зүтгэдэг болохыг ойлгосон. 13 жил ажилласан Семкод байхаасаа United Way кампанит ажилд идэвхтэй оролцож, цалингаасаа хандивлаж, санхүүгийн дэмжлэг босгох элдэв ажил зохион байгуулалцаж, ганцаараа бус хамт олноороо, ажлынхантайгаа цугтаа бидний өдөр тутмын ертөнц – ажлаас гадуурх хорвоо дэлхий, эргэн тойрны коммунити болон ойр зуурын тус дэм хэрэгтэй бүлэг хүмүүсийг ойлгож дэмждэг болжээ.

Сүрхий даяаршсан, дэлхийн бараг бүх оронд салбар бүхий бизнес хийдэг том компанид шилжин ажилд ороод бусдыг дэмждэг, нийгмийн өмнө хүлээдэг хариуцлага өндөр байх чадвар бол зайлшгүй хэрэгтэй чанар бөгөөд хүнд өөрт нь урам зориг эрч хүч өгдгийг улам бүр мэдэрч байна. Манай ажилд On Demand Community гээд 2003 онд бий болсон нэг хөтөлбөр байдаг. Үүний хүрээнд одоогийн байдлаар 275 мянган ажилтнууд нийтдээ 20 сая цаг сайн дурын ажил хийж нийгэмд нөлөөлж сайнаар хувь нэмэр болжээ. Энд жишээлж баршгүй олон тооны үйл явдал байгаагаас Монголчуудтай холбоотойг дурдвал баруун эргийн Бэй Эйриагийн монгол сургууль болох Гэр төв, зүүн эрэг дэх Вашингтон хотод буй Монгол соёлын төвийн үйл ажиллагааг сайн дураар дэмжлээ. Компанийн зүгээс ажилтнуудын оролцдог дэмждэг ашгийн бус байгууллагуудад 2015 онд 205 сая долларын санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, сүүлийн таван жилд нэг сая гаран доллар бэлнээр хандивлажээ.

Ийн зөвхөн ажил дотроо бус ажлын гадуур хамт олонч байдлыг бүрдүүлж, сэтгэл сонирхлын дагуу хамтран нэг хүн бус бүхэл цул сошиал хөрөнгө болон хөгжиж байна. Үүний салшгүй нэгэн хэсэг болсны хувьд би бээр 2014-15 онд ашгийн бус байгууллагуудад зуу гаруй вэбсайт үнэ төлбөргүйгээр хийж өгч, жил тутам хэдэн зуун цагийг ажил хөдөлмөр, ар гэрийн хажуугаар амжуулан олон нийтийн ажилд зарцуулжээ. Хэн юунд хэдэн цаг зарцуулаад нийгэмд ямар үр дүнтэй ажил хийж байна вэ гэдгийг цаанаа хянаж, хүмүүст урам зориг өгч байдаг юм байна. Энэ хавар Ерөнхийлөгч Обамагийн гарын үсэгтэй диплом хүрэл медаль гэнэт гэрийн хаягаар ирэхэд нь их гайхсан. “Амьдарч буй орон нутагтаа сайн дурын ажилд идэвхтэй оролцож, Америк орны болон дэлхийн хөгжилд хүн бүрийн хүчин зүтгэл хэрэгтэй гэдэг ерөнхийлөгчийн тангараг өргөхдөө тавьсан зорилгыг биелүүлэхэд сайн оролцсон” хэмээн тэр захидалд бичжээ.

Нийгмийн хариуцлага болон хувь хүний хөгжлийн хэрэгт оролцож буйн хувьд АНУ-д амьдарч буй Монголчууддаа хэрхэн нэмэр болох бол хэмээн тогтмол бодож, эрэл хайгуул хийж, найз нөхөд өртөөчидтэйгээ сэтгэл санаа нийлэхээр зогсохгүй бүр гар нийлж “Building Mongolian American strong communities” буюу Америк дахь Монголчуудыг хүчтэй болгох уриа бүхий Цахим өртөөний салбар байгуулаад буй билээ.

Бидний Монголчууд өнөөдөр нийлээд олон баярыг гоё тэмдэглэж, элдэв үдэшлэг цэнгээнд сайхан оролцож, цугтаа аялж зугаалж, гэр орноороо тухтай эвтэй зочилж, нийлж тоглож наадаж чадаж байна. Одоо цааш илүү алхаж цөмөөрөө нийлээд хамтдаа утга учиртай ажил босгож, ирээдүйдээ хөрөнгө оруулалт хийх эргэн тойрныхоо дэд бүтэц – өөрсдийн коммунитиг хүчтэй болгоё!

The smart get smarter – ухаантай нь улам ухаарна

Ухаантай нэгэн улам ухаалаг болдог гэсэн зүйл ТУНА веб сайтын бэта хувилбарт оруулсан байгааг энд тайлбарлах гэж оролдъё. Ер нь “The rich get richer” (баян улам баяждаг) хэмээх ойлголт байдгаас энэхүү санааг авсан бөлгөө.

Жараад оны эхээр социологич Хариэт Зукэрмэн (Harriet Zuckerman) нэгэн сонирхолтой судалгаа хийхдээ Нобелийн нэлээд хэдэн шагналтантай ярилцжээ. Эдгээр эрдэмтэн хэрхэн ажилладаг, судалгааны амжилтын нууц юунд байв гэдгийг хайж олох зорилгыг тэрбээр өмнөө тавьсан гэнэ. Социологич бүсгүй Нобелийн шагналтнуудын хариултаас нэгэн зүй тогтол олж харсан байна. Физикийн салбарын шагналтан “Дэлхий ертөнц итгэл (credit) яаж олгох гэдэгтээ өвөрмөц. Хэзээний алдартай болсон нэгэнд итгэл илүү өгдөг” хэмээн хэлжээ. Химийн салбарын шагналтан нэмж “Хүмүүс судалгааны цаасан дээрээс миний нэрийг олж хармагц цаасыг шаламгайгаар тогтоодог харин бусад нэрийг санадаггүй” гэжээ. Эрүүл мэнд болон биеэ судлалын салбарын шагналтан онцлох нь “Шинжлэх ухааны цаас уншихдаа өөртөө хамгийн мэдэх нэрийг илүү анхаардаг. Жагсаалтын төгсгөлд дурдагдсан байвч тэр нэр үлддэг. Зохиогчдын урт жагсаалтыг, олон нэрийг биш тэр ганц нэрийг  та санадаг.” Ингээд физикийн эрдэмтэн дүгнэхдээ “Хамгийн танил нэгэн илүү их кредит авна, бүр хэт их тооны крэдит ирж, нэр дурдагдана.”

Энэ зүй тогтол өөр нэгэн социологич Робэрт Мертон (Robert Merton – хожим тэрбээр Хариэтын нөхөр болсон) шинжлэх ухааны нэгэн сонирхолтой гоё хууль 1968 онд нээхэд хүргэжээ. Нийгмийн механизмыг тайлбарласан “Маттюв нөлөө” хэмээх хууль ийн шинжлэх ухааны тодорхойлолт болжээ. Мертоны тодорхойлсноор энэхүү хууль шагнал, мөнгө санхүү, нэр хүнд, олны нүдэнд ил байх зэрэг нийгмийн үйлдлийн хуваарилалтад маш их үүрэг гүйцэтгэнэ... Эрдэмтэн хүн олон тооны эсвэл чанартай бүтээлтэй байх тусам цаашид улам амархан тоо нэмэгдэнэ. Нөгөө талаас бүтээл цөөнтэй бол улам хэцүү хүнд замыг туулна, нэр дурдагдах бүтээлийн тоо ахих боломж багасна.

Шинжлэх ухаанд тоон үзүүлэлт (quantitative), чанарын арга (qualitative) хэмээн яригддаг бөгөөд өмнө өгүүлсэн нь чанарын талын ухагдахуун юм. Харин физикч, шинжлэх ухааны түүхч Дерек ди Сола Прайс (Derek de Solla Price) 1976 онд өмнөхийг тоон шинжилгээгээр баталжээ. Тэрбээр хоорондоо ишлэл татаж холбогдсон маш олон тооны академик цаасанд дүн шинжилгээ хийжээ. Тодорхой хугацаанд хангалттай тооны ишлэл авсан цаас хожим улам өсөлттэй ишлэл болж байхад тухайн үед ганц хоёр эсвэл хэд гуравхан ишлэлтэй цаасны өсөлт бараг зогсож байгааг олжээ. Прайс үүнийхээ математик моделийг зохиож цаасны ишлэлийн өсөлтийг ойролцоогоор харуулах систем бий болгожээ.

Прайсийн моделиос өмнө нээгдсэн боловч өнөө цагийн элдэв сүлжээний зангилааг тайлж буй, 1999 он хүртэл олонд хүрээгүй байсан статистикч Жорж Унди Юле (George Udny Yule), нийгмийн шинжлэх ухаанч Хэрбэрт Симон (Herbert A. Simon) нарын математик моделийн ижил хувилбар юм гэнэ. Физикч Албэрт-Лазло Барабаси (Albert-Laszlo Barabasi), Рэка Албэрт (Reka Albert) нар үүнийг цааш хөгжүүлэн аливаа сүлжээний өсөлтийг тодорхойлох математик модель зохиожээ. Цөөн тооны (заримдаа бүр хоёр гуравхан) чиг бүхий граф зуран хооронд нь санамсаргүйгээр холбох замаар сүлжээний өсөлтийг тэд олонтаа туршиж үзжээ. Тодорхой тооны холбогдох боломжтой шинэ зангилаа нэмэх тутам шинээр элсэж буй нь хуучин зангилаануудаас олон холбоостойг сонгож байгаа энгийн хууль эндээс гарч ирж батлагдсан байна.

Үүнийг математик аргаар болон компьютерын програмаар загварчлахад амархан бөгөөд эхний үед зангилаанууд жижгэвтэр холбоостой байх бөгөөд яваандаа олон холбоост цэгүүд онцгойрон ялгарч улам тодордог ажээ. Үүнийг баян нь улам баяжих механизм хэмээн нэрлэжээ.

Өмнө өгүүлсэн онол зарчмууд өнөө цагт бид бүгд шагшин гайхаж буй сошиал ертөнцийн хуулиуд юм. Монголчуудын хувьд нэн түгээмэл болоод буй нүүр ном, жиргээ зэрэг сошиал медиа нь гайхамшигтай, гэнэтийн санамсаргүй, тохиолдлын хэрэг огтоос биш бөгөөд ардаа онолтой, хөгжлийн системтэй болохыг тайлбарлах гэж ийн оролдов.

Цахим Өртөө гадаадад буй Монголчуудын нэгэн төрлийн танилын хүрээ, сошиал сүлжээ мөн тул үйл ажиллагаандаа, зохион байгуулалтдаа, хүсэн мөрөөдөж буй зорилгод хүргэх төслүүддээ, гишүүд болон хүрээлэн буй бусад хүмүүст хүрч нөлөөлж байх гэх мэт өргөн олон утгаар “Ухаалаг нь улам ухаардаг” зарчмыг олж харж хэрэгжүүлэх нь бидний бусдаас ялгарах нэг зүйл хэмээн сэтгэсэн болой.

Мэдээллийн технологи гэж оюуны өмч, боловсрол бөлгөө

Цахим өртөөгөөр найман сард нэг хэлэлцүүлэг маягаар санаа гаргаж бичсэн зүйлээ эргэж харан блогдохоор шийдэв. Блогтоо юм бичихгүй юм даа гэсэн маш олон имэйл, инстант мэссэж, мөн жиргээний ДМ ирлээ, нээрээ үнэхээр блогдох завгүй, амьдрал өрнөсөөр ...

. . .

Сайн байцгаана уу, өртөөчид

Зарим нь өртөөний наадам хийж сайхан салхилангаа барилдаж, зарим нь үгэн барилдаан, үгэн зугаалгыг толгой холбон онлайн наадаж байх шиг. Хэд хоног хөгжилтэй сайхан унших зүйлээр элбэг бас үзэх зураг хөргөөр баян байна. Ингээд өмнө өртөөгөөр уншиж байсан зүйлтэй холбоотой биччихье хэмээн бодсон мэдээллийн технологийн талаар ганц хоёр зүйл дурдсуй.

Мэдээллийн технологи (АйТи) гэхээр хүн бүрд өөр өөр дүр зураг харагддаг байх, мэдээж, Зарим маань энэ бол жаахан юм ш дээ, мэдлэгийн эдийн засгийн дэргэд; би лав тоож ганц энэ сэдвээр дуугардаггүй өргөн олон зүйл хийнэ ээ гэх. Зарим нь үүнийг холбооны салбар мэтээр харах, тэгээд монгол хөгжиж байна аа, тэдэн гар утастай тэнд тэнд өндөр хурд хүрсэн гэх. Зарим нь компьютерээр төсөөлөх, ялангуяа уямж зохиогчдоор дүрслээд, үндэсний гэж юм алга үгүй мөн баларсан салбар шүү, өрсөлдөх чадвар нь хаана байгаа юм бүү мэд хоорондоо учраа ололцмоор юм гэх нэгэн байхад засаг жаал юм хайрлахгүй гаднынхныг илүүд үзээд бяд хэдийгээ нүд үзүүрлээд гэх нь бий. Уул уурхайн салбарын хэмжээнд цалин өгөх боломжгүй гэх нэгэн байхад юу гэж дээ энэ салбарын томчууд чинь уул нь уурхайн акулаас 5-10 дахин том байж илүү олон хүний итгэлийг олж хармааг нь санхүүгийн зах зээлээр хоосолчихдог ш дээ гэх ...

Мэдээж маш олон талаас өргөн их ойлголт бий хэдийч мань өөрийн хардаг өчүүхэн жижиг хэсгүүдийн талаар өртөөчлөе. АйТи гэхээр надад миний хийж буй өдөр тутмын ажил, хоолоо олж идэх болсоор 20 арай хүрэхгүй жил болж буй мэргэжил минь гэж бодогддог. Ингээд хамгийн түрүүнд юу мэдрэгддэг гээч ... өдөржин нүддэг тооцуур лав биш ... өглөө бүр логин хийдэг сүлжээ бас биш ... өдөртөө хэдэн имэйл аваад байдаг өртөө бас арай биш ... үе үе ойрхон нууц үгээ солин хамгаалж сүйд болдог хэдэн төхөөрөмж сиско гээд үргэлж үглэж суудаг үнэ ихтэй хэдэн төмөр бас биш ... өртөөний имэйлээ гадаа гэргүй, ор дэргүй үзчих боломжийг бүрдүүлдэг бас үе үе ээждээ дуугаа хүргэх гар утас, сүлжээ бас бус зүйлсийн хамтаар бас биш ...

Тэгээд юу хамгийн түрүүнд санаанд буудаг гээч ... ОЮУНЫ ӨМЧ гээч зүйл хамгийн түрүүнд бодогддог, мэдрэгддэг юм. Энэ оюуны өмч айти салбарыг хүмүүний хөгжлийн гол хэрэгсэл, мөн мөнгөнөөс дутахгүй хэрэгтэй зүйл болгодог юм. Хүний хийснийг хүлээн зөвшөөр, хулгай зэлгий хийлгүй хүндэтгэж, хэрэглэж ашигласны credit -ээ цагт нь өгч, мөн өөрийнхийгөө хамгаалж байдаг бөлгөө. Ийн хэрэглэсний төлбөрт мөн өөрийнхийгөө бусдад өгсний гээд эдийн засаг талаас нь тоо хөөвөл юун тэр газар ухаж шороо гаргаад металл ялгах, энерги үйлдвэрлэх ... зэрэгцүүлшгүй өгөөжтэй эдийн засаг үүсгэдэг бөлгөө.

Оюуны өмч хаанаас эхэлдэг вэ? Товчхоноор, хүмүүний сэтгэхгүй, үйлдэхүйгээс эхлээд бүх насанд нь дагаж байдаг аж. Эндэх амьдралаас ажиглаж байхад 7-8 настай хүүхэд өөрийн шүлгээ зохиох юм, хүнийхийг хуулахгүй шүү ... 10 хүрээд ирэхээрээ өөрийн нийтлэл маягийн бичлэгүүд бүтээж хүнийхээс ялимгүй санаа авахдаа заавал дурдах юм ... ингээд цаашид оюутан болоод эрдэмтний өндөр босго давчхаад хүний зүйлд дандаа credit өгч өөрийнхөө бүтээлд мөн credit авах юм ... элдэв зүйл бүтээхдээ хүний патентыг төлбөр хийж хэрэглээд өөрийнхөө патентыг мөн сүрхий сайн хамгаалуулах юм ... лиценз элдэв зүйлийг нь хүндэтгэж төлбөр энээ тэрээ цагт нь өгчих, хулгайгаар аваад хэрэглэж болохгүй гэсэн хууль эрх зүйн дээр нь хамгийн гол нь нөгөө ёс зүй совест энээ тэр нь захираад байх юм … За энэ ОӨ ер нь тусдаа сүрхий сэдэв хойно хожим тодруулан нэмж өртөөчлөе.

Үүний дараа АйТи гэхээр боловсрол харагдаад байдаг бөлгөө. Ерөнхий боловсролоос авахуулаад их дээд нь хүртэл эрүүл мэнд, дэд бүтэц, хөдөө аж ахуй ... хамаг мэргэжлийн нарийссан сургалтуудын хамгийн гол хэрэглүүр нь АйТи болжээ. Хүүхдийг бүтээлч, хуулбарладаг биш өөрийн санаагаар сэтгэж өөрийн хувилбарыг бий болгож чадах болгож үндэс суурь энд байгаад буй юм ... за үг олдож үхэр яах нь дараа үргэлжлүүлнэ ээ, хөдөлмөрийн зах зээл, мэргэжилтнүүдийн талаар тэдний тэр өрсөлдөх чадвар гэх мэтээр өөрийн бодлоо бас өгүүлнэ ээ ...

Өртөөчид бас өөрсдийн харж байгаа өнцгийг тайлбарлах биз ээ.

. . .

Өртөөнд бичсэн дээрээ ганц зүйл яг одоо нэмэхэд “Монгол хэзээ хөгжилд хүрэх вэ?” гэвэл оюуны өмчийг эдийн засагжуулж, түүнийг мөнгө болгосон цагт бид хөгжжээ гэнэ дээ.

Тодруулбал,

• монгол бизнесийн нэр хүнд өсөж хөрөнгийн зах зээлээс хэрэгцээт мөнгө босгож чадна гэдэг нь бизнэс брэндинг буюу нэгэн төрлийн ОӨ үнэлэгдэж хүмүүний итгэлийг олж хармааг нь тэмтэрнэ – яг Nasdaq дээрх Apple шиг,
• технологийн патентуудыг монголчууд худалдан авч, бас бий болгон зарж, зээлүүлж, төлбөртэй хэрэглүүлж … яг Google батлагдчихсан 14600 ширхэг, батлуулахаар хэлэлцүүлж буй 6700 ширхэг патентийнх нь төлөө Motorola-г худалдан авч залгиж байгаа шиг,
• айлын лицензийг төлөөд бүтээгдэхүүнийг нь хэрэглэж ашиглаад, бас өөрийнхийгөө үнэлээд бусдад худалдаад … яг Adobe 2010 онд уямжийн лицензээр 3800000000 ам долларын худалдаа хийснээс дутахгүй гүйлгээг 1995 онд байгуулагдсан Интерактив ХХК уямжийн лицензээр гүйцэтгэсэн шиг,
• Монголын ерөнхий боловсролын систем хүүхэд багш нарыг мэдээллийн технологи хэрэглэн ач тусыг нь гаргаад дэлхийн шинэ үетэй энэ зэрэгцэн алхаад – яг ЮНЕСКО-н 21-р зууны боловсролын сангийнхан Cisco, Intel, Microsoft-той хамтарч дэмжлэг аван түншилж байгаа шиг,
• Монголын ууган АйТи-н акул бизнесүүд Мобикомоос эхлээд их дээд сургуулийн эрдэм шинжилгээний судалгааны ажлыг жинтэйхэн дэмжиж шинжлэх ухаан, нийгмийн салбар бүрд инновац хийж – яг IBM сэтгэдэг микросхэм (SyNAPSE) зохион бүтээж нано шинжлэх ухаан, ниюро шинжлэх ухаан, супэр компьютерыг хөгжүүлэхээр 21 сая ам доллар зарцуулсан шиг,
• Монголын АйТи нэг л бизнес Энэржи рэсурсээс 438 дахин их хэмжээний мөнгө олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс босгохоор – яг Google 169.84 миллиардыг Rio Trinto 387.60 саяын хөрөнгө босгосон байгаа шиг

ийм л болбол бид хөгжингүй улсын эгнээнд баталгаатай орлоо гэсэн үг биз ээ.

Мэдээллийн аюулгүй байдал vs. Мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах

“Мэдээллийн аюулгүй байдал болон мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах талаар таны бодол юу вэ, алийг нь илүүд үзэх вэ, яагаад?” гэсэн асуулт өмнө тавьсан билээ. Жиргээчид сүрхий олон хариу ирүүлээгүй, цахим өртөөчид мөн эргэцүүлж байх шиг. Хүлээж тэсэлгүй юутай ч өөрийн бодол саналаа илэрхийлж байхаар шийдэв.

Мэдээллийн аюулгүй байдал сэдэвтэй онол практикийн бага хурал Төрийн ордонд болж, УИХ-н веб хуудсанд илтгэлүүдийн товчлол нийтлэгдсэнийг хараад энэ талаар бодож эхэлсэн талтай. Сэтгүүлч Д.Цэрэнжав ахын ажиглагч блогтоо дурдсанаар бага хурлыг Тагнуулын ерөнхий газрын дарга Р.Болд мэдээллийн хадгалалт, хамгаалалт бол ерөнхийдөө цахим орчин болсон хэмээн эхлүүлжээ. Уг хурлын илтгэлүүд үнэхээр мэдээлэл холбооны технологийн зүйлс байв. Илтгэгчдийн дийлэнх нь төрийн байгууллагуудын төлөөлөгчид харагдсан. Эндээс Монголын мэдээллийн аюулгүй байдал төртэй их холбоотой юм гэсэн санаа төрлөө. Мөн энэ чиглэлийн хууль санаачилж, барууны орнуудын энэ чиглэлийн стандарт байгууллага CERT-г төрийн мэдэлд бий болгох санаачилга бий юм байна хэмээн ойлгов. Буруу ч юу байх вэ, тийм туршлага олон оронд бий. Мэдээллийн технологийн мэргэжлийн хүний хувьд хамгийн гол нь энэ чиглэл эх нутагт яг одоо идэвхтэй хэлэлцэгдэж анхаарлын төвд байгаад их талархалтай байна.

Мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах талаар бол мэдээж энэ ойлголт ихэнхдээ сэтгүүл зүйтэй холбогддог. Ойрмогхон Монголын хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн төсөл олонтаа яригдсан. Хэвлэлийн консул байгуулах талаар нэлээд дурдсан харагдана лээ. Хуулийн энэхүү төсөлд мэдээллийн эх үүсвэрээ хамгаалах талаар зайлшгүй байгаа гэж найдаж байна. Глоб Интернэйшнл ТББ-с мэдээллийн сурвалжаа хамгаалах талаар орчуулж гаргасан сайхан гарын авлага гурван жилийн өмнө үзэж билээ. Эднийхэн дээрх хуулийн төсөлд идэвхтэй оролцогчийн хувьд, бас салбартаа мэргэжлийн мэдлэгтэй хувьд заалтыг тусгаа биз ээ. Одоо хүчин төгөлдөр байгаа хэвлэлийн эрх чөлөөний хуульд энэ заалт байхгүйгээс олон сэтгүүлчид өнөөг хүртэл хохирч ирсэн хэмээн Иргэдийн танхимын хэлэлцүүлэгт яригдаж байсан юм байна. Гэхдээ бас “Нууц эх сурвалжийг хамгаалах улс төрийн хүсэл, зориг алга” ярилцлага Зууны мэдээ сонинд харагдсан.

Уг хоёр ойлголтын талаар Монголын өнөөгийн байдал товчдоо иймэрхүү. Мэргэжлийн улсуудын хүрээнд хэлэлцэгдэж, мэтгэлцээн ид өрнөж буй энэ үед олон нийтийн ойлголт сул болох нь ажиглагдсан. Цахим өртөө холбооны сүлжээгээр лав “энэ хоёрыг харьцуулж болохгүй ш дээ. эсрэг сөргүүлэн харьцуулах боломжгүй” гэх өртөөчид байсан. Жиргээгээр “Мэдээллийн аюулгүй байдал илүү. Ямар ч нөхцөлд суурь хүчин зүйл чухал байлгүй” хэмээсэн байв.

Миний хувьд ингэж харьцуулах шаардлага гарвал мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах нь илүүтэй жин дарах ёстой гэж санадаг. Учир нь мэдээллийн аюулгүй байдал гэдэг төртэй их холбоотой, ялангуяа төрийн нууцын хэмжээнд хуулиар хамгаалсан байдаг. Энэ мэдээж зөв. Хар хайрцаггүй, нууцгүй төр гэж юу байх билээ. Хэчнээн ил тод, ардчилсан засаглал байлаа ч нууц бол тодорхой хэмжээнд заавал байсан, байдаг, байх ч ёстой. Үүнийгээ хамгаалах хэрэгтэй, хэрэв алдагдвал гоожсон нүхийг олж бөглөхийг хичээх нь ойлгомжтой. Ингэж чадахгүй бол их аюултай, нэг талаас. Манай Монголд төрийн нууц алдагдсан тохиолдол цөөнгүй гарсан. УИХ-н нэр бүхий гишүүн буцаан татагдсан үе ч бий. Нөгөө талаас энэ нууцыг мэдэх албан тушаалгүй сэтгүүлчид, дөрөвдэх засгийнхан эрэн сурвалжлага хийдэг. Тэдэнд ямар нэг замаар мэдээлэл хүрнэ, тэгээд хэвлэл гарна. Ингэхээр нууц задарсан асуудал үүснэ дээ. Хэрэв сэтгүүлч хаа нэгтэйгээс мэдээлэл аваагүй, эх сурвалжгүй байвал нууц хулгайлсан хэрэгт орно. Эх сурвалжтай гээд тэрийгээ хэлчихвэл хожим хэн ч дахин мэдээлэл өгөхгүй, дамжуулахгүй болно. Үр дагавар нь нууц улам их болно, төр улам хүчтэй болно, төр ил тод биш болно, дөрөвдэх засгийн боломж хумигдана, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө бага болно. Улмаар ардчилал алга болно. Ингэхээр мэдээллийн эх сурвалжийг хамгаалах нь мэдээллийн аюулгүй байдлаас илүүтэй чухал юм.

Гэхдээ амьдрал дээр, ардчиллын үлгэр жишээ болсон АНУ-д мэдээллийн эх сурвалжаа хэлээгүйн төлөө хоёр сэтгүүлч шоронд суусан, гарч ирээд тэднийг ажлаар хангах хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл Америкт гараагүй явдал хэдхэн жилийн өмнө болсон юм. Шат дараалан олон шүүхээр дамжсаар эцсийн шатанд асуудал дээд шүүхэд хүрч бүх насаараа сонгогддог шүүгч нар мэдээллийн аюулгүй байдлыг илүүтэй гэж үзсэн нь тэр. Мөн энэ нь улсын нууц, үндэсний аюулгүй байдалд хортой, сэтгүүлчид хууль зөрчсөн гэх шийдвэр бөлгөө. Америкийн хуулийн тогтолцоогоор жишиг шийдэл гэсэн ойлголт байдаг бөгөөд хожим ижил төрлийн хэргийг яг ингэж шийднэ гэсэн үг юм. Ийнхүү үндсэндээ үндэсний аюулгүй байдлыг ардчиллаас илүүтэй, мэдээллийн аюулгүй байдлыг эх сурвалжаа хамгаалахаас илүүтэй үзчихлээ гэж дүгнэсэн хэрэг болж билээ.

Америкийн практик жишээ нэг иймэрхүү, харин Монголд эдгээр ойлголтуудыг хэрхэн шийдэх хуулиудыг, тогтолцоог яг одоо хэлэлцэж байна. Иргэд мөн үүнд идэвхтэй, хариуцлагатай хандаж, ялгаа заагийг тодруулж, санал бодлоо хууль боловсруулагчдад хүргэж байх хэрэгтэй юм.

Үндэсний аюулгүй байдал vs. Ардчилал

Хэд хоногийн өмнө гадаадын цөмийн хаягдал Монголд хадгалах тухай сүрхий шуугив. За одоо засгийн газрууд хэвлэл мэдээллийн хооронд тулаан гарна даа хэмээн бодож энэ талаар зарим нэг харьцуулалт хийн бодож үзэв. Гол нь Японы Mainichi, АНУ-н Wall Street Journal гээд мэдээллийн чанартайхан эх сурвалжаас асуудал цацагдсан нь басхүү сэтгүүл зүйн тодорхой зарчим барьж ажилладаг нэр төртэй холбогдоно. Мэдээж нэр холбогдсон улсуудын засгийн газрууд дор нь няцаалт өгнө лээ. Энэхүү болсон үйл явдалтай холбоотойгоор бодож санасан зүйлсээсээ хуваалцахаар шийдэв.

Ухаан нь нэг их мэдэмхийрэгч болох гээд төрийг дөрөв дэх засаглалтай харьцуулаад буй нь энэ. Гэхдээ нэг зүйлийг анхаарахад энэ хэдэн өгүүлбэрийг хэлхэгч нь сэдвийнхээ талаар мэргэжлийн нэгэн биш сонирхогч, зүгээр л энгийн иргэн юм хойно нарийн ширийн дээр нь наана цаанаа бодох нь байх биз ээ.

Ингээд хамгийн түрүүнд “Үндэсний эрх ашиг болон ардчилал - алийг нь илүү чухалчилж үзэх вэ?” хэмээн бодов. Үнэндээ эхлээд “ардчилал чухал байлгүй дээ, энэ байхгүй бол тэгээд жинхэнэ үндэсний эрх ашиг алга болчихно доо” хэмээн санагдаж байв. Гаргалгаа нь маний туулсан амьдралын эхний гучин жилийн туршлагаас харагддаг. Тэр үед одоогийн ардчилал гэсэн ойлголт байхгүй, үнэндээ энэ үг Герман, Солонгос зэрэг зарим улсын манай талынх нь нэрийн тодорхойлолт төдийгөөр ойлгож байв. Ардчилал нь манай улсад бол падгүй хэрэг ч бидэнд үндэсний эрх ашиг гэхээр ойлголт бол байлаа байлаа. Баруун болон урд зүгийн дайснуудаас хамгаалах ойлголт, үүнтэй холбогдож гудамжиндаа үе үе чулуу нүүлгэн жижиг шажиг зодоон маягийн зүйл гаргах мэт. Гэхдээ энэ нь өнөөгийн үндэсний эрх ашгийн ойлголтын дэргэд юу ч биш, “жинхэнэ” нь биш “хулхи” зүйл байж. Ингээд амьдралын ухаан суух цагтаа олж авсан “эрдэнэ” болох зүйлээ хамгаас илүүтэй үнэлээд буй хэрэг. Гэхдээ бас өөр талын бодол дотроос хатгаж мэтгэлцээд болдоггүй.

За ингээд “олноороо хэлэлцвэл буруугүй”, “нэг толгойноос хоёр толгой илүү” гэх мэтээр санаж асуултаа жиргээчдэд тавилаа, Цахим өртөө холбооны сүлжээгээр мөн асуучихлаа. Хамгийн түрүүнд МҮХАҮТ-н С.Дэмбэрэл дарга “Назарбаяв Киргизстан хоёрыг харьцуулж байгаа юм шиг дуулдаж байна. Мэдээж ардчилал чухал. Ардчилалтай байхад үндэсний эрх ашиг бий болно эсвэл биелнэ” гээд жиргэж байна шүү. Өөрийн минь сонголттой таарсан хэдийч жаахан үргэлжүүлэх санаанаас зөрлөө дөө. АНУ-д бол үндэсний эрх ашгийг илүү хамгаалууштай гэж үзээд сэтгүүлч шоронд суухаар шүүх шийдсэн үе бий гэтэл “мэдээж АНУ-д өөр, ардчилал өсөх насны газар өөр дараалалтай. Жишээ нь, Назарбаяв үндэсний аюулгүй байдалдаа гарамгай гэхдээ тэнд ардчилал байхгүй” хэмээн хариулж байна. Тэгвэл таны бодлоор Монголд гээд сөргүүлээд асуутал “Монголд үндэсний аюулгүй байдлын институт өөр, замбараагүй, заримдаа нервтэй. Концэптоо гурван сарын өмнө л баталлаа ш дээ. Ардчилал – мэдэхгүй ээ” гэжээ. Гэхдээ л аль аль нь манай үндсэн хуульд тусгагдсан эд. Тэгээд гурван сарын өмнө концэптээ шинээр баталсан бол бүр сонирхолтой хэмээтэл “үндсэн хуульд амьд явах эрхтэй, эрүүл орчинд амьдрах эрхтэй гээд олон зүйл бий. Тэгээд юу гэж?” гэжээ. Тэр олон зүйл яаж эрэмбэлэгдэхийг энэ хоёроор жишээлсэн юм аа гэж тайлбарлав, цаашаа сэдвээс хальсан болно :-).

Энэ хооронд олон сайхан жиргээ иржээ. Идэвхтэй жиргээч, нээлттэй эхийн жинхэнэ фэн Ж.Дөлмандах “Ардчилал лав биш” гэсэн нь “ий, нээлттэй эх биш гэчхээгүй нь их юм“ гэж тоглоом дотор бодогдуулсан ч жиргэж амжаагүй юм. Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас эрдэм өвөртөлж ирэхээр зорьсон, Японд доктор хамгаалахаар сурч буй Олонхууд Лхагвасүрэн “Ардчилал нь үндэсний эрх ашиг дотроо хамаарагдахгүй юу?” гэсэн нь үндэсний эрх ашиг алга болчихвол ардчилал цугтаа үгүй болно, иймд үндэсний эрх ашиг чухал гэсэн санаа хэмээн ойлгосон бол наран улсаас patatepata “үндэсний эрх ашгийн төлөө ардчиллыг үл тоовол фашизм болно шүү” хэмээн жиргэжээ. Лхагвасүрэн “бид өөрсдөө хүсээд ардчиллаар замнасан, тодруулбал үндэсний эрх ашгийнхаа төлөө” гээд тодруулжээ. Mglbluesky буюу Отгонбаатар “Үндэсний эрх ашиг чухал. Францад Мөнхийн анд гэж үгүй харин мөнхийн эрх ашиг гэж бий гэдэг шиг. Дараад нь ардчиллаа ярих байхдаа” гэжээ. Мэдээллийн технологийн мэргэжилтэн, ТИС-н анхны АСУч Д.Тамир “ямар ч нийгэм багаахан эрх ашиг олохын тулж жаахан эрх чөлөө зарцуулбал хоюуланг нь алдана” гэж жиргэсэн нь нэлээд оновчтой санагдавч яг аль нэгийг нь сонгох мөчид сайн гарц болж чадахгүй тайлбар юм хэмээн бодогдов. Мөн цахим өртөөч, санхүүч Б.Найдалаа “Эргэлзээгүй Үндэсний эрх ашиг” гэсэн сонголтоор жиргэжээ.

Цахим өртөө холбооны сүлжээгээр Ц.Буянцогт анд “Үндэсний эрхашигт нь гараа өргөе.” гэжээ, харин тайлбараа бичиж амжсангүй энэ удаа. Мөн “Америк чухал уу, Монгол чухал уу гэж асууж байгаа мэт асуулт байна … үндэсний эрх ашиг чухал” гэсэн имэйл анхаарал татлаа. Цахим өртөөний сүлжээгээр (энэ нь дээрх 150 гаран гишүүнтэй холбооны сүлжээнээс ялгаатай, дэлхийгээр тархсан 4000 гаран өртөөчинтэй кибэр орчин юм) “Үндэсний эрх ашиг & Ардчилал гэж ингэж сөргүүлж тавихаар хоёр өөр ойлголт юм уу? Ямар хүрээнд вэ? Үндэсний эрх ашиг & Даяарчлал 2 гэсэн утгаар байна уу? Үндэсний эрх ашиг гэдэг нь ямар утгаар юу гэсэн үг вэ?” гээд олон асуулт сөргүүлж тавьжээ. Мөн үүнийг нь өөр нэгэн өртөөчин жиргэж асуусан гэнэ. Үүний тодруулга нь энэхүү бичлэгийн эхнээс мэдрэгдэх байх аа.

За ингээд улсууд байр сууриа илэрхийлж мэтгэлцээн өрнөсөөр байна. Миний хувьд дотроо өөр өөр байр сууриар үзэж тарсаар … нөгөө нэг хүн дотор жинхэнээсээ хоёр хүн зодолдож байдаг гэсэн шүү онигоо байдаг шиг. Юутай ч энэхүү бичлэг эхлүүлсэн гол зорилгодоо хүрэх үүднээс хоёрдох асуултаа гаргаад бодож дотроо мэтгэлцэж л сууна. Жиргээнд бас өртөөнд асуултаа тавьчих байгаа.

“Мэдээллийн аюулгүй байдал болон мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах талаар таны бодол байр суурь алийг нь илүүд үзэх вэ, яагаад?” гэсэн асуулт бий. Жиргээнд лав ганц нэг хариу ирж харагдана лээ.

Диаспорагийн хүрээнд бичил ба жижиг бизнесийг дэмжих нь

Хилийн чанад дахь Монгол Улсын иргэдтэй хамтран ажиллах зөвлөл, Цахим Өртөө Холбооноос "Эх орныхоо хөгжилд-бидний оролцоо" сэдэвт гадаадад байгаа боловсрол, мэргэжлээрээ манлайлагч монголчуудын анхдугаар чуулга уулзалт 2010 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдөр Төрийн ордонд Монгол Улсын Ерөнхий сайдын ивээл дор амжилттай зохион байгуулагдлаа.

Эдийн засаг, санхүү салбар хуралдаанд хэлэлцүүлсэн илтгэлийн товчлолыг блогтоо тавья.

Диаспорагийн хүрээнд бичил ба жижиг бизнесийг дэмжих нь

View more presentations from MACC.

Дөрвөн сарын нэгний блог бичигдээгүй шалтгаан буюу Цахим Өртөө ТББ-н гишүүн болсон түүх

За одоо болох дөрвөн сарын нэгнээр ямархуу хөөрхөн зүйл блогтоо нэмчихье дээ хэмээн бодож суусан минь гуравдугаар сарын 30-ны өглөө юм байна. Яахоо мессэнжэрээр И.Цэрэн-Онолт орж ирж байгаа харагдав. Манай хүн бас хөгжилтэй санаа эвлэгхэн нийлүүлчихдэг эр. Бэлэн будаа идчих санаатай, жаал мэссэнжирдэв. Нэг л мэдэхэд цахим өртөөний талаар ярилцаж байх. Нэлээд дээхэн Д.Сайнбаяр өртөөндөө элсэж орох имэйл ирүүлж, Ш.Баатар ахынхаас утсаар залгаж цаг илүүтэй элдвийг хөөрсөн талаар сонирхуулснаар энэ сэдэв эхэлсэн болов уу. Удалгүй Онолт “Та ер нь гишүүн байх хэрэгтэй” гэх нь тэр. Хариу бичиж амжаагүй байтал “Би таныг нэмчихье. Одоо өөр хоёр хүн батлан дааж имэйлдэнэ, бас 20 доллароо бэлтгэ” гэв. OK-с өөр хариу олдоогүй ээ.

За даа сайхан бичих юмтай боллоо, энэ удаагийн дөрвөн сарын нэгний бичлэг ч ёстой “будаа”, амархан юм боллоо гэж бодтол харин эсрэгээрээ блогийн бичлэг будаа болоод олон хоножээ. Нэг л мэдэхэд хоёр долоо хоног ард үлдэж, “За би ч их олон имэйл бичиж байна шүү, өртөөнд. Чи ер нь манийг хааш нь хөтөлчихөв өө?” … “kkk, ямар хүн оруулсанаа харж бахархаж байна аа, хэхэ … би бас өртөөнд ороод эхэндээ баахан имэйл бичсэн, тэгээд идэвх буурна аа” гэх зэргээр өнөө л Онолттойгоо чатлаж суух юм. Блогтоо ганц ч бичлэг үгүй, харин өртөөнд 15 имэйл туучихаж. Имэйлийнх нь урт гэж чигтэйхэн. Хүнд хэрэгтэй зүйл бичсэн ч юм уу, хүн тоож уншаагүй ч юм уу … чанар (quality) нь нэг их мэдэгдэхгүй ч, тоо (quantity) нь бол овоо овоо.

Өртөөний имэйл, баримт бичиг, мэдээлэл элдэв зүйл гээд мэдээллийн технологийн дэд бүтцийн чанартай хэрэгслүүд одоо хийгдэж бүтээгдэж буй юм байна. Маньтай бараг зэрэг л эргээд гишүүн нь болж буй А.Отгонбаяр хариуцаад код нухаж буй юм, удахгүй шинэчлэгдээд орчин үеийн шинэлэг бүгдийг багтаасан, жийбэн хачиртай, монгол продакт гарч ирэх нь ээ. Одоогоор бол гишүүдийн жагсаалт элдэв зүйл нь yahoo group дээр байдаг юм байна. Нийт 8976 имэйлийг 84 гишүүд бичжээ. Мөн гишүүдийн утсан холбооны нэг өгөгдлийн сан байгааг үзвэл 54-х нь мэдээлэл байгаас 15 нь гадаадад бусад 39 нь Монголд ажээ. Энд ороогүй үлдсэн 30-н гадаад дотоодод байгаа гишүүдийн харьцаа ямар байдаг юм, бүү мэд. Юутай ч Цахим Өртөө ТББ-н дийлэнх нь Монголдоо ажээ. Үүнд ч буруу зүйл огт байхгүй ч гэлээ, яг гадаадад байгаа Монголчуудаа гишүүнчлэлд авах талаар ажиллах хэрэгтэйг үзүүлэх биз ээ.

Гишүүн болоход дээр дурдсанчлан дор хаяж гурван гишүүн батлан даадаг ажээ. Бүрэн гишүүн болж байж, имэйлүүд нөхөж үзэх тул хэн хэн манийг дааж авсныг сая л эргэж нөхөж үзлээ. Yahoo group-н тохиргооноос хамаарч кириллээр бичсэн имэйлүүд арзайгаад хадгалагдчихдаг аж. Нөхөж уншиж чадахгүй гэсэн үг. Yahoo руу гомдол тавьж, М.Сувдмаадаа имэйл илгээдэг ч юм уу. Аа, золиг, цаадах чинь нээрээ Microsoft-н хүн болоод сар ч болоогүй байгаа.

Гурван сарын 30-ны өглөөний 9.37-д Онолт манийг танилцуулжээ. 9.50-д будант Лондонгоос Д.Цэрэнбат анхлан манийг батлан даажээ. Аль 1999 оноос онлайн танилцсан, үе үе сүрхий имэйлэлдэх, хүүхэд зулзагын зураг солилцож үзэх гээд нүүр тулж уулзаагүй ч гэмгүй сайхан нөхөрлөсөн хүн аргагүй л “Жаг ОК” гэжээ. Манай цагаар л энд өглөө болоод байснаас эх нутагт бол шөнө дөл болж маргааш эхлэх цаг л даа. Өдөр солигдохтой уралдаад [УБ-с Б.Лутаа манийгаа даасан нь манай цагаар 10.45 ажээ. Манийг аль 1996 оноос мэдэх, таних, олон ч нүүр тулж уулзсан, beer-дсэн Лутаа - энэ хэсэг маний андуулал болсон тул хүлчил өчиж, залруулга хийсүгэй] 2000 оноос мань имэйлийг нь амтархан уншиж ирсэн, цагтаа otmo@m...t.mn хаягаар хурц хурц санаа, бичлэг бүхий зүйл имэйлдэг Б.Жамц амжуулах гэж яарсан нь энэ өдөр Цахим-Өртөө ТББ Монголын хууль зүйн яаманд бүртгүүлсэн өдөр гэнэ. Ингээд мань өртөөний таван насны ойгоор “офишалли мэмбэр” болчихов оо, хөөрхий.

[Лутаагаас] Блогт залруулга гаргахын өмнөхөн өртөөнд мөнхөрсөн нэрээ байх ёстой байранд нь сэргээсэн Жамцаас хоёрхон минутын дараа Ц.Буянцогтоо бас имэйлдсэн аж, гол нь кириллээр бичсэн тул нөхөж уншиж чадсангүй. Юутай ч бид сүүлийн жил есөн сар гаруй хугацаанд идэвхтэй харилцаж байгаа онлайн найзууд. Оройн 9.01-д Б.Билэгсайхан бас даана аа гэжээ. Мань сүүлийн хэдэн жил сураггүй бултсанаас биш 2000 оны үеэс эхлэсэн сүрхий онлайн танил шүү. Мөн ч олон удаа сумо ярьсан даа. Залгуулаад М.Саруул-Эрдэнэ даагаад авчээ. Жилдээ гэр бүлээрээ хэдэнтээ уулзчихдаг, утсаар, онлайнаар долоо хоногтоо хэдэнтээ харьцдаг, мөн гэрт нь ирээд өөрийн гэр шиг хойморт нь заларч унтдаг найзыгаа нэг даалгүй дээ :-).

Таван минутын дараа нь Байка буюу П.Баярмагнай мөн манийг дааж авсан байна. Нутаг буцсанаас нь хойш хоёртоо утсаар ярьсныг урьд өмнөхтэй нь зэрэгцүүлбэл ч бид санал зөрж үзээгүй л найзууд, Дэнвэр Колумбия хоёрыг ч ойртуулсан л хоёр доо :-). Араас нь Д.Сайнбаяр дарга өртөөнд элсүүлснийг дуулгажээ. Ингээд имэйлүүд маньд ирэх боллоо.

П.Амарбат дөрвөн мөчөө өргөөд батлан даасан байна. Амарааг МУИС-д багш байхад мань хэдэнтээ мэдээлэл зүйн олимпиадад холбогдсоныг дурссан нь маньд үнэхээр сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн. Амараадаа сайхан дурсамж, сайхан сэтгэгдэл төрүүлж урам, хийморь сэргээсэнд “баярлалаа” гээд л хэлчих ч багадна аа. Нэг амралтаараа харихдаа, Амараатай уулзах юм шүү! (хэзээ юм бол доо, хөөрхий :-) ). 1995-1999 онуудад мэдээлэл зүйн олимпиадтай зууралдсан хүн дээ, мань. Энэ олимпиад олон залуустай танилцуулсны бас нэгэн төлөөлөгч Ц.Эрдэнэбат маргааш нь дааж авснаа “ихэд айн” илэрхийлжээ :-).

За ингээд л өртөөний имэйл бичилт цуварч юун тэр блог … хм ... одоо аль алинаа, хаа хаанаа бодно байгаа :-) ...

Гадаадад байгаа Монголчуудаа эх оронд төлөөлчих одоогийн цорын ганц, албан ёсны төлөөлөгч гэж болох Цахим Өртөө ТББ-д батлан даасан дээрх найзууддаа талархал илэрхийлэнгээ гадаадад оршин суугаа олон Монголчуудаа энэ дулаан, сайхан хамт олны дунд орж, гишүүн болохыг уриалж байна аа.