Мөнхбаатарын сэтгэгдэлд хариулах нь

Мөнхбаатар аа,

Блогт сэтгэгдэл үлдээсэнд байрлалаа. Нээлттэй эхийн талаар өргөн ярилцах хэрэгтэй гэж чи зөв хэлсэн байна. Монгол мэргэжилтнүүдийн хувьд энэ нэг ч их шинэ зүйл бус хэдэн жилийн тэртээгээс энэ талаар ярилцаж, санал солилцож байгаа. Өдгөө нээлттэй талаас ч хаалттай байгаа салбарт ч аль алинд нь монгол хүний ажил гэж хэлчихээр зүйл зөндөө бий болжээ. Ялангуяа нээлттэй эхийн талд монгол гэх зүйлс элбэгшиж, элдэв программ, системийн монгол хувилбар бий болж, орчуулж хөрвүүлсэн ном, сайтууд ч олширч буй нь үнэхээр сайхан. Жишээ нь, Гомбо (Уул нэр нь Ганболд л доо, оюутан цагаас ийм нэрлээд заншчихаж. Бид нэг сургуульд Гомбо маниас хоёр курсийн ард сурч байсан, эртний найзууд) маань уржигдар мессэнжерээр холбогдлоо. 10-д жилд нээлттэй эхийн талаар маш их юм хийжээ. Ялангуяа freebsd-р үнэхээр ихийг амжуулсан байна.

Гэхдээ нээлттэй эхийнхэнээс жингийн нөгөө талыг эрс эсэргүүцэгчид маш их байна. Тэгэж туйлширч болохгүй л дээ. Та бүхний наад болохгүй, үгүй, таарахгүйд чинь хэрэгтэй авчихаар зүйл их бий туйлшрахгүйгээр хослуулж байж амжилтад хүрч байна аа гэдгийн газар дээр нь үзэж хараад, амталж амьдараад буй туршлагаасаа хуваалцаж хүмүүст хүргэх гэж байгаа нь энэ.

Урьд өмнө маний санаж харж байгаагүй сонин цэгээс харж ажиглаж бичсэн зүйлсийг чинь унших таатай байлаа. Microsoft-д дургүй талаас хэлсэн санаа чинь миний хувьд их сонин санагдлаа. АНУ-с бусад газар зүгээр л энэ нэрийг дуулаад “No” гэх нь нээрээ элбэг шүү дээ. Миний бодож байгаагаар энэ нь глобалчлал ( даяарчлал гээд байгаа байх аа)-г эсэргүүцэж буйгаас гарч байдаг биз. Ихэнх газар глобалчлал гэхээр америкчлал гэж хардаг л даа. Энэ ч үнэн талтай. Дэлхий даяар Кола ууж, Макдоналдс гээд нэг тааруухан тосонд тааруухан мах татаж шараад тааруухан талханд хавчуулчихсан идэж суух. Сая хөөрхий Жэксоныг өөд болоход хичнээн ч хүн гашуудав. Нэг хар Ерөнхийлөгчтэй болоодохсон чинь дэлхий даяар сүйд боллоо. За тэгээд кофе гэж мэдэхгүй япончуудыг, цайнаас өөрийг үл тоох асан англичуудыг, кофе уух хэдэн зуу, мянган жилийн зан заншилтай арабчуудыг хэн одоо Старбакс уудаг болгочихов оо? Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр McDonald's, Coca Cola, Hollywood, MTV, Starbucks дэлхийг америкчлагдаж буйд гол нөлөө үзүүлж буй. Microsoft ч яг ижил. Ажлын арга барилаа дасал болсон франц, англи, итали, испани маягаараа биз америк сэтгэлгээгээр сольчих гээд байна аа энэ европчууд.

Тэгэхээр одоо яах уу? Оюуны хөдөлмөрийг дээдлэнэ, хүний өмчийг хамгаална гэдэг улсууд Майкрософтийн коре бизнесийг хуулбарлаж болохгүй дээ. Өөр технологи, өөр санаа хайх нь аргагүй. Үүнд нь нээлттэй эх их дус дэм болж байгаа. Нээлттэй эх АНУ-с гаралтай ч гэлээ хүний гайгүй сайн боловсорсон зүйл дээр суурь хийгээд өөрсдийн бүтээгдхүүн бий болгох нь хэрэгтэй байдаг биз. Хятадууд, европийнхон бүгд л хошуураад зүтгэж буй биз. Магадгүй нэгэн цагт Майкрософт мэт гиганттай мөр зэрэгцэх бизнестэй болно ч гэж буй биз ээ.

Мөн хүмүүсийг хоёр хэсэгт хувааж байгаа чинь ч бас л өвөрмөц сэтгэлгээ болжээ. Би лав ингэж ангилж үзээгүй юм байна. Ер нь миний аливаа ангилал хоёр дээр зогсож чаддаггүй, заавал олон ангилал үүснэ эсвэл нөгөө хоёрын чинь дунд холион бантан үүсчээд байдаг юм. Тухайлбал, чиний хоёр ангилалын алинд нь мань багтахыгаа тогтоож барсангүй.

Мань одоо тооцуурыг хэрэглэдэг нэгэн. Миний ажлыг хөнгөвчлөөд, хэрэгтэй зүйлийг хийж байвал дотор нь юу байгаа, яаж ажиллаж байгааг үл тооно. За яг үл тоох ч биш ээ, ерөнхий зарчмыг нь гадарлаж буй ч тэр бүр дотогшоо ороод байх цаг зав, боломж үгүй. Тухайлбал, мань гэртээ Windows Home Server хэрэглэдэг. Хэдийгээр өмнө нь Suse, RedHat хэрэглэж байсан, одоо ч ажиллаж байгаа ч Windows нь хэрэгцээг минь илүүтэй хангаж байгаа болохоор зүгээр л аваад хэрэглэчихсэн хэрэг. Одоо гэрт минь байгаа бүх компьютер автоматаар шөнө бүр бэкап (backup) хийгдчихнэ. Аль нэг компьютер ямар нэг шалтгаанаар эвдрэхэд уг сервэрээс бүх мэдээллийг сэргээчихнэ гэсэн үг. Мөн вирус, хорхой энээ тэрээс хамгаалах програмууд мөн ижил маньгүйгээр шинэчлэгдээд ажиллаж л байна. Xbox 360 тоглоом мөн үүгээр холбогдоод элдэв шинэчлэл нь хийгдэнэ, вэб харна, дуу татаад авчихна, элдэв кино үзчихнэ. Зөвхөн тоглоом биш жинхэнэ энтэртайнмэнт гээч чинь болно. Бусдын ижил мөнгөний гачлантай амьдардаг хойно, мөн хар багаас сурсан хааяа хүний юм зөвшөөрөлгүй туучих зангаа ч бас тавиагүй тул хулгайн кино нэтээр тэнэж явахад нь олоод үзчихнэ.

За эдгээр нь манийг нэгдүгээр ангилалд хамрахыг үзүүлэх байх. Тэгээд ч чиний дүгнэснээр Windows хэрэглэхийг илүүд үзэж буй биз ээ :-).

Гэтэл хоёрт бас ормоор санагдаад байх. “Компьютерийн хөгжилд өөрийнхөө амьдралыг зориулж амьдарж байгаа хүмүүс” гэдэг дэндүү гоё, маньд илүүтэй ойр санагдаад байх. Нэгэнтээ Баатар ах (баруун эргийн, цахим өртөөний гэхээр хүн бүр андахгүй дээ. Блог нь http://shbaatar.blogspot.com/) “бид чинь одоо дэлхийн хэмжээний шийдэл хийж яваа улс шүү дээ” гэсэн нь маньд их таалагдаж үе үе хамраа сөхөхөд хүргэнэ. Америкийн хамгийн том даатгалын бизнесийн мэдээллийн технологийн асуудлыг шийдэлцэж буй Баатар ах, Майкрософтын Өлзий нарын зургаан нөхөд, Яахоогийн Сувдмаа, Илиоснэтворкийн Амгаа, Тэмпл их сургуулийн Ундрах, Мизурийн их сургуулийн Бороо гэх мэтчилэн Гүүгл, Амазон, Эдоби-д буй монголчууд нараар бахархал ч төрдөг. Би эдний дунд гэхээр зүрх ч огшоод ирнэ дээ.

90-д оны дундуур Балгаа нарын нөхдүүдтэй нийлж Микрософтод захиа бичиж “ө”, ”ү” үсэг нэмүүлчих санаатай, Боролдой, Гээеэ нарын хамтаар Микрософтийн Москва, Бээжингийн салбаруудын хаалга татаж явсан үе ч дурсагдах. Тэр үед юун юникод байлаа шүү дээ. Юникодтой болоод харин сайхан болсон доо. Хуучин монгол үсэг ч үүнд хамарсанд их баяртай байдаг. Микрософт дэлхийг амерчлахдаа бас маниусийг хамруулаад манай бичгийг мөнхөлж буй хэрэг л дээ. Энэ ажилд харин Эрдэнэчимэг (блог нь http://erdeelym.blogspot.com/) багшийн үүрэг хамгийн өндөр байсан. Дахин дахин давтахад энэхүү ажлын тань төлөө Эрдэнэчимэг багш Танд их баярлаж явдаг шүү. Хэзээ нэгэн цагт нүүр тулж гар барин танилцах үе ирнэ ээ гэж санаж байгаа.

Тооцууртай, програмчлалтай мань холбогдсон нь энэ бичээд байгаагаас өмнөх явдал л даа. Есдүгээр ангид байхад Цэрэнбат багш бэйсик хэл манай мэргэжлийн хичээлээр зааж тэр зун нь бид математик, тооцоолох мэдээллийн хүрээлэнд Мексикт болсон хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийн хамтаар дадлага хийснээс эхлэх байх. Дараа жил нь Бадарч багш, Эрдэнэбаатар багш, Сүхээ ах нарын нөхөд манай сургуулийн нэг өрөөнд “Пионер” гээч тооцуур угсарсан нь яах аргагүй их дэм болсон. Гэхдээ яг үнэндээ би энэ багтай нэг их ажиллаагүй юм. Тоонд илүү татагдаж, улсын, олон улсын олимпиад, бэлтгэл гээд цаг зав таарахгүй цөөн удаа хулгана могой тоглохоос хэтрээгүй санагдана. Хожим нь НЭТИ-д суралцаж төгссөн нь амьдралыг минь яах аргагүй тооцууртай холбосон доо. Оюутан байхдаа элдэв код нухаж, оюутаны эрдэм шинжилгээний багуудад хоёрдугаар курсээсээ хамрагдаж, си хэлийг багш нартайгаа цугтаа судлаж, үе үе багшдаа зааж зааж сагсуурч явжээ. Сүүлийн жилүүдэд нь DOS, RSX, Windows 2.0-д кирил үсэг хэрэглэх талаар сүрхий ажилласан нь сургууль төгсөөд эх орондоо амжилттай хөдөлмөрлөхөд үнэхээр их тус болж билээ. Дипломын ажлаараа маань хуучин монголоор DOS-д ажилладаг програм бичсэн нь нэг чулуу болгочихоор одоо ч санааны мухарт зүүгдээстэй хэвээр явдаг. Тухайн үед Norton Commander гээд нэг цэнхэр дэлгэц хаа сайгүй хэрэглэдэг байлаа. Windows гарч ирээд энэ алга болсон доо. Мань үүнтэй ижил гэхдээ хуучин монголоор гардаг эд си дээр хийсэн нь тэр.

За ер нь тооцуур, мэдээллийн технологитой холбогдох хорхой төрсөн үе минь бүр үүнээс ч өмнө хаа тэртээ тав зургаан настайд анх удаа тооны машин үзсэнээс ч эхэлсэн байж магад. Энэ талаараа хүүхдүүддээ зориулж жижиг тааруухан өгүүллэг тэрлэсэн нь ч бий. Ер нь блогтоо нэг тавих юм байна даа.

Ингэхээр мань хоёрдугаар ангилалд мөн хамрагдаж болохоор байгаа биз, Мөнхбаатар аа?

Дөлөөтэй мэтгэлцэж, тэрслүү үг чулуудах нь

http://www.dulmandakh.com/ гээд мань нилээд их орж уншдаг сайхан блог байдаг. Хөтлөгч нь Дөлмандах гээд гайгүй сайн мэдлэгтэй, харилцан чатлахад урамтай, хэлж буй зүйлийн цаад санааг олоод харчихдаг сүрхий хүү бий. Хийж буй бодож буй зүйлийнх нь талаар эсрэг байр суурь илэрхийлэхэд сүрхий сайн хамгаалж, мэтгэлцэж, ухаанаа уралдуулдаг нь ажигдагдана. Товчдоо, мэдээлэл холбооны технологийн Монгол хөрсөнд нээлттэй эхийн системүүдийг суулгах үр цацаж яваа нэгэн.

Дөлөөгийн санаж сэдээд ажиллаж буй нээлттэй эх гээчийн үр ашгийг мань мэт нь чамгүй хүртдэг. Мань хүнийг болон найз нөхдийг нь бүрэн дэмждэг ч үе үе эсэргүү, тэрслүү бичлэг маниас их гардаг юм.

Ер нь манай Номингийн багшийн зааж буй өөрийн эсрэг байр сууринаас ч сайн бичиж чаддаг байх хэрэгтэй гэсэн нь (Номингийн Wii тоглоомын талаар бичсэн эссэний тухай өмнөх бичлэгт бий) маний санаж явдагтай тун таардаг. Тэртээ жилүүдэд Ардын эрх сонинд ажиллаж, Өнөөдөр сониныхонтой холбогдож, олон шар хэвлэлийнхэнийг технологиор бойжуулалцаж байх үед мөн олонтоо дуулж сонсож явсан ч биз.

Ингээд тун саяхан Дөлөөгийн нэгэн бичлэгт тавьсан асуултууддаа би өөрөө хэрхэн хариулахаа блогчидтойгоо хуваалцья. Дөлөөгийн нийтлэл, мань хүний болон бусад улсуудын хариултыг Дөлөөгийн блогоос үзээрэй! Дөлөөд тавьсан асуултуудад мань өөрөө хариулбал:

Өөрийн туршлагаас үзэхэд манай компани Windows-с болж надад зарцуулж буй зардал нь нээлттэй эхийнхээс гарч буйгаас бага байдаг. Мэдээж би Windows-н үйлдлийн системийн төвшинд өөрчлөлт хийж чадахгүй, гэхдээ Windows-н суурь функц, нэмэлтүүдийн хамтаар нээлттэй эхийн програм хангамжуудаас огт дутахааргүй систем бий болгодог. .NET гээч технологи, C# хэлнүүдийн талаар цухас дурдаад байна л даа. Энэ системүүдийг анхлан худалдаж авахад төлбөр хийдэг. Мөн сургалтад хамруулах төлбөр хийж өгдөг. Жил бүр service package буюу нэмэлт үйлчилгээний хөлс төлнө.

Зөндөө төлбөр байгаа биз? Яагаад тэгвэл манай компанийн удирдлагууд ийнхүү илүү зардал гаргадаг вэ гэсэн асуулт гарч ирнэ. Хүмүүс систем солих нь илүү зардалтай гэж тайлбарладагтай санал нийлэх ч өөр бас бус ил тод хэлэгдээд байдаггүй тайлбарууд байдаг.

Ганц нэгийг нь тодруулбал аливаа бизнес хувь хүнээс тэгтэлээ их хамаарч болохгүй юм. Хувь хүн ажлаа сольж болно, ажлаасаа уйдаж болно, архи уугаад зугаацах ч эрхтэй шүү дээ. Энэ үед хэн нэгэн өөр хүн ирээд л нөгөө нээлтэй эхийг эхнээс нь компайл хийгээд унах уу? Эсвэл Микрософт гэдэг компани энэ асуудлыг хариуцсан нь дээр үү? Байгууллага байгууллагатай харьцах нь маш илүү найдвартай гэсэн үг. Нэмж хэлэхэд компанийн ажилтнууд өөрийн бүтээгдхүүнд хамааралтай ажил гүйцэтгэхээс тэр бусдын хэнээс ч илүү хийгээд байгаа зүйлтэй хутгалдаад тэднээс илүүтэй юм хийчих гээд гүйгээд байхгүй л дээ.

Бас нэг зүйл нь нэмж тодруулахад аливаа бизнес технологи нь үнэтэй бус хүн нь үнэтэй гэж үздэг. Тодруулбал, миний зардал windows авч хэрэглэснээс илүү гарна. Цалингаас гадна байх элдэв бусад зардлуудыг хэлж байна л даа. Benefit гэдэг юм энд бол. Жилдээ хэдэн цагийн цалинтай амралт өгөх вэ? Нийтдээ хэдэн цаг цалинтайгаар богино хугацаатай буюу эмчийн магадлагаагүй өвдөж болох вэ, эмчийн магадлагаатайгаар хэдэн цаг цалинтай өвдөж болох вэгээс эхлээд тэтгэвэрийн санд компани хэдийг төлөх вэ, компанийн ашиг орлогоос эсвэл хувьцаанаас хэдийн хэрхэн авах вэ гэх хүртэл өргөн асуудал хамрагдана. Мөн амь даатгал, мэргэжлийн сургалт, түүнтэй холбоотой гарах замын зардал, хоол хүнс, байр сууц гээд үргэлжлэнэ.

Нээлттэй эхийн систем нь өөрсдийн дотоод боловсон хүчинд илүүтэй найдсан, тэднийг түшиглэж, тэднээс хамаарсан асуудал болдог. Бизнес модель талаас нь харвал шүү дээ. Ингээд хүн илүү үнэтэй, хувь хүнээс байгууллага илүү найдвартай, компанийн ажилтнууд үндсэн бизнэстэй зууралдаж үндсэн бүтээгдхүүний өртөгийн нэмэгдүүлэхээс гадны сайн хийж буй бүтээгдхүүнийг давтах сайжруулахад зарцуулагдах нь буруу гэдгийн нэмээд мөнгөөр илэрхийлчихвэл систем солихоос хамаагүй өөр тоо гарна. Систем солих бол ёстой жоохон зардал.

Нээлттэй систем дөнгөж хөгжиж эхлэж буй харьцангуй шинэ зүйл л дээ. Мэдээллийн технологийн бизнес хийдэг core business буюу үндсэн бүтээгдхүүн нь уг салбарынх, түүнчлэн өөрсдийн хангалттай сайн боловсон хүчинтэй томоохон газрууд нээлтэй эхийг хөгжүүлэхэд тун эрчимтэй хувь нэмэр болж байгаа. Бусад салбарын хувьд урт удаан хугацаанд зардал багатай арга зам нь яах аргагүй хөгжөөд удаж буй бусдаас илүүтэй бүтээгдхүүн нийлүүлээд зах зээлийг эзэлчихсэн, элдэв суппорт дэмжлэгээ чанартай сайн үзүүлэх тодорхой системтэй болчихсон Микрософт мэт нь болдог. Энэ талын зах зээлээ ч сайн олоод харчихсэн Микрософт, Адоби, АйБиЭм, Оракл мэт нь барьцаа улам ахиулна уу гэхээс юу гэж зайгаа зүгээр өгөх билээ. Зайгаа хадгална гэдэг нь бизнесээ улам хөгжүүлнэ, бүтээгдхүүн үйлчилгээгээ улам сайжруулна, хэрэглэгчдээ улам ойртоно гэсэн үг.

Windows-р жишээлж буйгаас эх нь нээлттэй бус бүтээгдхүүнд гардаг зардлуудын талаар хэлсэн нь энэ бөлгөө. Хариултынхаа товч хэлбэрийг давтвал:

- Windows хэрэглэхэд зөвхөн худалдаж авахаас гадна олон зардал гардаг. Гэхдээ урт удаан хугацаанд авч үзэхэд барууны ихэнх компанийн хувьд нийт зардал нь нээлттэй эхийнхээс бага байгаа. Манай байгууллагын стратегийн төлөвлөгөө 5, 15, 30 жил гэж хийгддэг бөгөөд тэнд буй тооцоо ч үүнийг батладаг юм. Гэхдээ бид нээлттэй эхээс огт татгалзаж буй биш бөгөөд харин ч чамгүй хэмжээгээр хэрэглэж, хөгжүүлж байдаг.

- Нээлттэй эхийн програмуудыг үнэгүй татаж аваад хэрэглэхээр ямар ч зардалгүй байгаа гэж үзэж болохгүй. Мэйнтэнэнс зардал харьцангуй өндөр гардаг. Ялангуяа нууцлал, хамгаалалт, гадны дэмжлэг талаасаа зардал өндөртэй.

- Системийг тохируулж өгч буй ажлын талаас нь харвал ижил төрлийн шийдэл хийхдээ надаас хамаарахгүй ажлын хувьд дундажаар нээлттэй эхийн програмуудад би илүү цаг зарцуулдаг. Microsoft болон IBM-н хувьд тэд миний надаас хамаараагүй асуудлын шийдэж өгдөг. Жишээ болгоход, манай нууцлал алдагдаж онлайн худалдаанаас алдагдал гарвал IBM төлбөрийг нь барагдуулна. Имэйл удаад бизнес алдагдал хүлээвэл мөн л IBM хариуцна. Харин миний зохиосон програмаас болж элдэв алдагдал бусдад учруулсан бол манай компани IBM-д төлбөр хийнэ, тэд цааш нь дажуулна гэх мэтээр хариуцлага тооцогдоно. Аливаа хохирол хуульчиар дамжаад шүүх энээ тэр болбол хувь хүн хариуцаж барахгүй хэмжээнд хүрдэг тул хувь хүнээс байгууллага илүүтэй хариуцлагатай гэж үзэх нь аргагүй.

- Эцсийн хэрэглэгчид аль ч системийг нь хэрэглэсэн цаг хугацаа бараг ижил зарцуулдаг.

- Өндөр мэргэжлийн нисгэгчийг илүүтэйд үзэлгүй яахав. Залуудаа заавар бариад л өөрөө нисчихийг огтхон ч эргэлзэхгүй сонгох байжээ. Одоо бол хариуцлага гээчийг илүүтэй ухамсарлах боллоо. Цуг нисэх 200 гаран хүмүүс, ард нь хань ижил, үр хүүхэд, эцэг эх гээд шууд хамаарах 500 гэр бүл байгаа гэж бодохоор миний мөрөөдлөөс давсан хариуцлага гараад ирж буй юм. Яг үүнтэй ижлээр би Microsoft, IBM-д илүүтэй итгэдэг. Тэдний дунд нь алхаж, өндөр бэлтгэгдсэн мэргэжлийн нэгэн байхыг хичээдэг.