Үндэсний аюулгүй байдал vs. Ардчилал

Хэд хоногийн өмнө гадаадын цөмийн хаягдал Монголд хадгалах тухай сүрхий шуугив. За одоо засгийн газрууд хэвлэл мэдээллийн хооронд тулаан гарна даа хэмээн бодож энэ талаар зарим нэг харьцуулалт хийн бодож үзэв. Гол нь Японы Mainichi, АНУ-н Wall Street Journal гээд мэдээллийн чанартайхан эх сурвалжаас асуудал цацагдсан нь басхүү сэтгүүл зүйн тодорхой зарчим барьж ажилладаг нэр төртэй холбогдоно. Мэдээж нэр холбогдсон улсуудын засгийн газрууд дор нь няцаалт өгнө лээ. Энэхүү болсон үйл явдалтай холбоотойгоор бодож санасан зүйлсээсээ хуваалцахаар шийдэв.

Ухаан нь нэг их мэдэмхийрэгч болох гээд төрийг дөрөв дэх засаглалтай харьцуулаад буй нь энэ. Гэхдээ нэг зүйлийг анхаарахад энэ хэдэн өгүүлбэрийг хэлхэгч нь сэдвийнхээ талаар мэргэжлийн нэгэн биш сонирхогч, зүгээр л энгийн иргэн юм хойно нарийн ширийн дээр нь наана цаанаа бодох нь байх биз ээ.

Ингээд хамгийн түрүүнд “Үндэсний эрх ашиг болон ардчилал - алийг нь илүү чухалчилж үзэх вэ?” хэмээн бодов. Үнэндээ эхлээд “ардчилал чухал байлгүй дээ, энэ байхгүй бол тэгээд жинхэнэ үндэсний эрх ашиг алга болчихно доо” хэмээн санагдаж байв. Гаргалгаа нь маний туулсан амьдралын эхний гучин жилийн туршлагаас харагддаг. Тэр үед одоогийн ардчилал гэсэн ойлголт байхгүй, үнэндээ энэ үг Герман, Солонгос зэрэг зарим улсын манай талынх нь нэрийн тодорхойлолт төдийгөөр ойлгож байв. Ардчилал нь манай улсад бол падгүй хэрэг ч бидэнд үндэсний эрх ашиг гэхээр ойлголт бол байлаа байлаа. Баруун болон урд зүгийн дайснуудаас хамгаалах ойлголт, үүнтэй холбогдож гудамжиндаа үе үе чулуу нүүлгэн жижиг шажиг зодоон маягийн зүйл гаргах мэт. Гэхдээ энэ нь өнөөгийн үндэсний эрх ашгийн ойлголтын дэргэд юу ч биш, “жинхэнэ” нь биш “хулхи” зүйл байж. Ингээд амьдралын ухаан суух цагтаа олж авсан “эрдэнэ” болох зүйлээ хамгаас илүүтэй үнэлээд буй хэрэг. Гэхдээ бас өөр талын бодол дотроос хатгаж мэтгэлцээд болдоггүй.

За ингээд “олноороо хэлэлцвэл буруугүй”, “нэг толгойноос хоёр толгой илүү” гэх мэтээр санаж асуултаа жиргээчдэд тавилаа, Цахим өртөө холбооны сүлжээгээр мөн асуучихлаа. Хамгийн түрүүнд МҮХАҮТ-н С.Дэмбэрэл дарга “Назарбаяв Киргизстан хоёрыг харьцуулж байгаа юм шиг дуулдаж байна. Мэдээж ардчилал чухал. Ардчилалтай байхад үндэсний эрх ашиг бий болно эсвэл биелнэ” гээд жиргэж байна шүү. Өөрийн минь сонголттой таарсан хэдийч жаахан үргэлжүүлэх санаанаас зөрлөө дөө. АНУ-д бол үндэсний эрх ашгийг илүү хамгаалууштай гэж үзээд сэтгүүлч шоронд суухаар шүүх шийдсэн үе бий гэтэл “мэдээж АНУ-д өөр, ардчилал өсөх насны газар өөр дараалалтай. Жишээ нь, Назарбаяв үндэсний аюулгүй байдалдаа гарамгай гэхдээ тэнд ардчилал байхгүй” хэмээн хариулж байна. Тэгвэл таны бодлоор Монголд гээд сөргүүлээд асуутал “Монголд үндэсний аюулгүй байдлын институт өөр, замбараагүй, заримдаа нервтэй. Концэптоо гурван сарын өмнө л баталлаа ш дээ. Ардчилал – мэдэхгүй ээ” гэжээ. Гэхдээ л аль аль нь манай үндсэн хуульд тусгагдсан эд. Тэгээд гурван сарын өмнө концэптээ шинээр баталсан бол бүр сонирхолтой хэмээтэл “үндсэн хуульд амьд явах эрхтэй, эрүүл орчинд амьдрах эрхтэй гээд олон зүйл бий. Тэгээд юу гэж?” гэжээ. Тэр олон зүйл яаж эрэмбэлэгдэхийг энэ хоёроор жишээлсэн юм аа гэж тайлбарлав, цаашаа сэдвээс хальсан болно :-).

Энэ хооронд олон сайхан жиргээ иржээ. Идэвхтэй жиргээч, нээлттэй эхийн жинхэнэ фэн Ж.Дөлмандах “Ардчилал лав биш” гэсэн нь “ий, нээлттэй эх биш гэчхээгүй нь их юм“ гэж тоглоом дотор бодогдуулсан ч жиргэж амжаагүй юм. Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас эрдэм өвөртөлж ирэхээр зорьсон, Японд доктор хамгаалахаар сурч буй Олонхууд Лхагвасүрэн “Ардчилал нь үндэсний эрх ашиг дотроо хамаарагдахгүй юу?” гэсэн нь үндэсний эрх ашиг алга болчихвол ардчилал цугтаа үгүй болно, иймд үндэсний эрх ашиг чухал гэсэн санаа хэмээн ойлгосон бол наран улсаас patatepata “үндэсний эрх ашгийн төлөө ардчиллыг үл тоовол фашизм болно шүү” хэмээн жиргэжээ. Лхагвасүрэн “бид өөрсдөө хүсээд ардчиллаар замнасан, тодруулбал үндэсний эрх ашгийнхаа төлөө” гээд тодруулжээ. Mglbluesky буюу Отгонбаатар “Үндэсний эрх ашиг чухал. Францад Мөнхийн анд гэж үгүй харин мөнхийн эрх ашиг гэж бий гэдэг шиг. Дараад нь ардчиллаа ярих байхдаа” гэжээ. Мэдээллийн технологийн мэргэжилтэн, ТИС-н анхны АСУч Д.Тамир “ямар ч нийгэм багаахан эрх ашиг олохын тулж жаахан эрх чөлөө зарцуулбал хоюуланг нь алдана” гэж жиргэсэн нь нэлээд оновчтой санагдавч яг аль нэгийг нь сонгох мөчид сайн гарц болж чадахгүй тайлбар юм хэмээн бодогдов. Мөн цахим өртөөч, санхүүч Б.Найдалаа “Эргэлзээгүй Үндэсний эрх ашиг” гэсэн сонголтоор жиргэжээ.

Цахим өртөө холбооны сүлжээгээр Ц.Буянцогт анд “Үндэсний эрхашигт нь гараа өргөе.” гэжээ, харин тайлбараа бичиж амжсангүй энэ удаа. Мөн “Америк чухал уу, Монгол чухал уу гэж асууж байгаа мэт асуулт байна … үндэсний эрх ашиг чухал” гэсэн имэйл анхаарал татлаа. Цахим өртөөний сүлжээгээр (энэ нь дээрх 150 гаран гишүүнтэй холбооны сүлжээнээс ялгаатай, дэлхийгээр тархсан 4000 гаран өртөөчинтэй кибэр орчин юм) “Үндэсний эрх ашиг & Ардчилал гэж ингэж сөргүүлж тавихаар хоёр өөр ойлголт юм уу? Ямар хүрээнд вэ? Үндэсний эрх ашиг & Даяарчлал 2 гэсэн утгаар байна уу? Үндэсний эрх ашиг гэдэг нь ямар утгаар юу гэсэн үг вэ?” гээд олон асуулт сөргүүлж тавьжээ. Мөн үүнийг нь өөр нэгэн өртөөчин жиргэж асуусан гэнэ. Үүний тодруулга нь энэхүү бичлэгийн эхнээс мэдрэгдэх байх аа.

За ингээд улсууд байр сууриа илэрхийлж мэтгэлцээн өрнөсөөр байна. Миний хувьд дотроо өөр өөр байр сууриар үзэж тарсаар … нөгөө нэг хүн дотор жинхэнээсээ хоёр хүн зодолдож байдаг гэсэн шүү онигоо байдаг шиг. Юутай ч энэхүү бичлэг эхлүүлсэн гол зорилгодоо хүрэх үүднээс хоёрдох асуултаа гаргаад бодож дотроо мэтгэлцэж л сууна. Жиргээнд бас өртөөнд асуултаа тавьчих байгаа.

“Мэдээллийн аюулгүй байдал болон мэдээллийн эх сурвалжаа хамгаалах талаар таны бодол байр суурь алийг нь илүүд үзэх вэ, яагаад?” гэсэн асуулт бий. Жиргээнд лав ганц нэг хариу ирж харагдана лээ.