Интернэт биднээс юуг нууж байна вэ?

Интернэтийг нээлттэй, бүх төрлийн мэдээлэл олж болдог, агуу их боломжтой бөгөөд дэлхийг харах уудам цонх, дэлхийд гарах үлэмж хаалга хэмээх ойлголтоор бид тодорхойлж хардаг. Гэтэл энэ үнэнд өнөөдөр энэ хир ойрхон бэ? Чөлөөтэй сэтгэх, санамсаргүй санаа, нээлт, мэдлэг олж авах, бүтээлч уран сэтгэмжээр хандах мэтийн ойлголтуудыг боогдуулсан үйл ажиллагаа энэ цаг үеийн Интернэтийн жинхэнэ төрх болжээ гэвэл уншигч та мэдээж санал зөрөх байх. Энэхүү блог бичлэгийг уншаад та нэгийг бодох биз ээ...

Арван жилийн тэртээ цахим өртөө сүлжээгээр “www 10 нас хvрлээ” хэмээн бичихдээ 1991 оны арван хоёрдугаар сарын 12 буюу яг өнөөдрөөс арван жилийн өмнө Stanford Linear Accelerator Center (SLAC) Америкийн хамгийн анхны веб сэрвэрийг ажиллуулсан талаар өгүүлж эхэлсэн имэйл илгээжээ. Тодруулбал, Интернэт жинхэнэ утгаараа нэг байгууллагын хэрэгцээнээс буюу Европт, Женев хотод байрлах European Organization for Nuclear Research (CERN) веб сэрвэрийн хүрээнээс хальж жинхэнэ world wide нэрдээ тохирохоор "дэлхийн" хэмжээний болсон өдгөөгөөс 20 жилийн өмнө ажээ. Тодруулбал, 40 гаруй хоногийн дараа Интернэтийн 20 жилийн ой болох ажээ.

Тээр жил цахим өртөөгөөр цахим худалдаа - коммэрс (commerce) нь интернетийн агуу боломжийг алга болгож “Бараг яг л телевиз шиг идэвхгүй эд” болгож хувиргасан талаар харамсан ярилцах зөвлөгөөн, яг тэр үеийн Интернэт - эдийн засгийн уналт нь сүлжээний жинхэнэ үнэ цэнийг үзүүлэх алтан боломж олгож буй хэмээн Интернэтийн пионерууд дүгнэсэн зэргийг бичиж байжээ. Тэгвэл одоо онлайн реклам сурталчилгаа саад болж, хувь хүн бүрд зохицуулан тохируулах нь нээлттэй байдлыг үгүйсгэнэ, удирдан чиглүүлсэн мэдээллээр хангах нь бүтээлч боломжуудыг хаана хэмээн дахиад шүүмжтэй өнцгөөс харчихлаа.

2009 оны арван хоёрдугаар сарын 4-ний өдөр Гүүгл корпорацын блогт нийтлэгдсэн зүйл тун цөөхөн хүний анхааралд өртжээ. Силикон Вээлий маягийн сүртэй хүчтэй зар гараагүй, хайлтын системийн долоо хоногийн тайлан болон Гүүглийн санхүүгийн уямжийн шинэчлэлийн тухай мэдээллийн дунд хавчуулсан сэндвич лугаа байсан бөлгөө. Би лав тухайн үедээ үүнийг анзаараагүй, олон хүн тоогоогүй боловч цөөн тооны мэргэжилтнүүд “хайлтын системийн хувьд хамгийн том огцом өөрчлөлт хийгдлээ”, ”тухайн хүний онцлогт тохируулсан хайлт хүн бүрт” зэргээр тэмдэглэж байсан аж.

Энэ өдрийн өглөөнөөс Гүүгл хүн бүрийн интернэтэд холбогдон нэвтрэхээс эхлээд хайлт хийх, үзэх унших гээд бүх мэдээллийг урьд өмнө орж үзэж байсан түүх, дуртай сэдэв, сайттай холбоод гэх мэтээр боломжит бүх талаар нийт тавин долоон шинж тэмдэг хэрэглэх болжээ. Та өөрийн тодорхой нэрийн холболтоос гарч (sign-out/logged-out) нэр нь үл мэдэгдэх байдлаар холбогдож байсан ч хамгийн боломжит магадлал өндөр байхаар таныг мөн хэмээн таамаглаж хэрэгцээт мэдээллээ цуглуулж, юунд дуртай, юу сонирхдог, ямар дадал заншилтай гээд өчнөөн олон зүйлээр таныг тодорхойлж чаддаг болох эхлэл бүрэн тавигдсан бөлгөө.

Хамгийн өргөн хэрэглээний, хамгийн олон сонгогдсон материалууд түрүүлж гарч ирдэг, хүн бүрд ижил харагддаг нөгөө алдарт хуудас эрэмбэлэх алгоритм (page rank algoritm) энэ мөчөөс алга болж, үйлчлэхээ больжээ. Өөр тооцуур дээр өөр найзынхаа дэлгэц дээрх үр дүнг яг ижил хугацаанд харьцуулан харахгүй бол анзаарагдахгүй энэ үйл явдал нь хүн бүрд өөр өөр үр дүн өөр өөр жагсаалт үзүүлдэг болсныг өдгөө биднээс мэддэг нь ховор. Товчоор тодруулбал, Гүүглийн стандарт гээч байхгүй болсон.

Туршилт хийж үзэхэд яг ижил үгээр хайлт хийгээд 180 сая үр дүнгийн жагсаалт гарч байхад өөр тооцуур дээр 139 сая үр дүн өөр дарааллаар гарч ирж байв. Эндээс харахад АНУ-д буюу үргэлж шинэ технологийн хүчтэй өөрчлөлт, инновацийн дунд байгаа нэгэн, Монголд байгаа технологийн инновацийн үр дүнг харж хэрэглэдэг хүний хооронд ямар ялгаа гарч тэд биеэ биеэ шууд ойлгох хэмжээнд хэр саад бий болох бол гээд бодоод үзээрэй.

Уол стрийт жорнал (World Street Journal) сэтгүүлийн судалгаагаар CNNээс эхлээд Yahoo тэгээд MSN мэтчилэн Интернэтийн толгой тавин сайт тус бүр дунджаар 64 күүки (cookie) суулгаж хэрэглэгчийн хувийн мэдээлэл цуглуулдаг ажээ. Dictonary.com сайтыг би их хэрэглэдэг юм, гэтэл энэ сайтаар “depression” гэх ганц үг хайхад 223 күүкий суулгаж гуниг гутралыг эмчлэх талын мэдээллээр бөмбөгдөх вэбсайтуудад манийг дамжуулчих жишээтэй. ABC News-с үе үе санаанд таарсан хоолны жор их имэйлддэг маньд мөн Teflon сав суулга дандаа сурталчилдаг юм. Эндээс Интернэтийн өнөөгийн агуу бизнесүүд Гүүгл, Фэйсбүүк, Эппл, Майкрософт, Сэйлсфорс, АйБиЭм (энэ бүх газар монгол хүмүүс ажилладаг нь бас сонин тохиолдол шүү) бүгд хувь хүнийг чиглэн өрсөлдөж, хувь хүний мэдээлэл, үүнийг уншигч та тулааны гол цэг болжээ.

Дээр гүүглээр нэлээд жишээлсэн, ер нь гүүгл хэрэглэгчийн мэдээллийг бусадтай хуваалцахгүй, зөвхөн өөрсдөө хэрэглэнэ гэсэн баталгаа гаргаж өгч байгаа, ямартаа ч өнөөдөртөө. Гэтэл kayak.com болон тэдний AddThis үйлчилгээнээс авахуулаад чөлөөтэй хуваалцана гэх чиглэл маш их газар авлаа. BlueKai, Acxiom мэтчилэн мэдээллийн бизнесүүд хэрэглэгчийн хувийн асар их мэдээлэл цуглуулчихжээ. Жишээ нь, АНУ-н хүн амын 96%-ийн төлбөр зээлийн оноо мэдээллээс авахуулаад эмнэлэг, эмчилгээ, эрүүл мэндийн түүх гэхчлэн мэдээлэл хүн тус бүрээр 1500 гаруй үзүүлэлтээр бий болжээ. Эндээс “зан байдлын зах зээл” (behavior market) дээр тоглогчдын танаас хүлээх “click” дохио отох явдлыг улам хөгжүүлж буйн зах зухаас харах биз ээ.

Худалдан авагчийн хувийн сонирхол, хүсэл, хэрэгцээтэй холбоотой мэдээлэл цуглуулаад түүгээрээ тоглолт хийж элдэв бараа, үйлчилгээ санал болгон аль болох борлуулах зорилгыг Интернэт том бизнесүүдэд бий болгож байна. Amazon.com-ын худалдан авагчид мөн энэ талын мэдээллээр бялхаж буй. Худалдаж авсан ном, бараатай, үзэж сонирхсон зүйлтэй чинь холбоотой мэдээлэл, дараагийн худалдан авалт уруу чинь чиглэсэн маш олон үйл ажиллагааг амазоноос мэдэрдэг шүү дээ. Netflix видео түрээсийн 60 хувь нь хэрэглэгчийн хувийн сонирхолд чиглэсэн таамгуудын үр дүн байдаг ажээ.

Гүүгл, Амазон зэрэг нь хэрэглэгчийн хувийн мэдээлэл цуглуулж, хүсэл сонирхлыг тодорхойлохдоо өнгөрсөн сонголтууд, сонирхон уншсан, үзсэн, худалдаж авсан мэдээлэл дээр үндэслэдэг. Харин фэйсбүүк өнгөрсөн түүхийг нь биш товшлуур – click тоолж, бас эргэн хүрээлсэн холбоотой хүмүүсээр баримжаалж, хаана юуг дуртай – like хийж байгаагаар баримжаалдаг ажээ.

НьюИорк таймс сонин news.me гээд шинэхэн эхлэн (start-up) бизнесийг дэмжиж хөрөнгөжүүлэн бидний уншиж сонирхож буй мэдээ, мэдээлэл, нийтлэл, санал сэтгэгдлийг түүнчлэн youtube дээрээс үзэж буй видеонуудын агуулгаар түүвэрлэн судалж бидний сонирхол, хүсэл мөрөөдлийг тодорхойлох оролдлого хүн тус бүрээр хийж байна.

Эцсийн хэрэглэгч буюу бидний хувьд дээр өгүүлсэн судалгаа, тоо бүгд юуг харуулж байна вэ гэхээр Интернэт дэх асар их мэдээллээс танд зориулсан шүүлтүүр бий болгож буй юм. 900,000 блог бичлэг, 50 сая жиргээ, фэйсбүүкийн 60 сая гаран статус апдэйт, 210 тэрбум имэйл өдөрт сүнгэнэж буй өнөө үед шүүлтүүр байх нь аргагүй биз ээ, гэхдээ шүүлтүүрийг хэн тодорхойлж байна вэ? Юу унших, юу үзэх, юуг худалдаж авах, юуг дэмжиж тэтгэх гээд олон зүйлийн шийдвэрийг гаргахад хамгийн түрүүнд хэн юу ямар аргаар нөлөөлж байна вэ? Савангийн хөөс мэт олон энэ их мэдээллийн шүүлтүүрийг та өөрөө хийдэг гэж санаж байна уу? Энэ мэт олон асуулт гарч болно, харин хариулт нь ердөө ганц – Та биш, Интернэт шүүлтүүр тавьж, шийдэж байна.

Шүүлтүүрийн талаар тодорхой жишээ дурдахад, Fox news эсвэл The Nation унших мэдээний шүүлтүүрээ та өөрөө зохицуулдаг гэж санах хэрэггүй. Та ердөө чиглэл гаргаж байгаа бөгөөд тэр дотор чинь юу байж, юуг нь эхэнд нь харуулж, юуг олдохгүй эсвэл залхаад олж үзэхгүйгээр тээр хол байрлуулахыг тэд шийднэ, та биш. Харин Монголд өнөөдөртөө Монгол Ньюсийн өнөөдөр сонин, Ньюс МН, Гого ньюс уншихад ингэхгүй байгаа ч Интернэтийн хөгжлийг дагавал хүн бүр ижил дэлгэц харахгүй мөч ойрхон байгаа биз ээ. Энэ нь технологи хэр хурдан нэвтэрч буй асуудал болохоос монголчууд хүний хувийн мэдээлэлд сонирхолгүй байгаа хэрэг биш биз ээ.

Өөрийн нэрээр холбогдохгүйгээр нэргүй буюу anonymous байдлаар Интернэтэд хандахад хэнийг ч танихгүй гэсэн байр суурь байдаг талаар өмнө хэдэнтээ дурдсан. Үнэндээ бол өдийд том акулууд өөрийг тань холбогдсон ч, нэргүйгээр нуугдсан ч шууд таних боломжтой чадвартай болчихсон юм. Гүүгл гэхэд бүх хэрэглэгчийн бүх хандалтыг алдаатай, буруу зөрүүгээс эхлээд санамсаргүй эсвэл санаатайгаар хамааралгүйгээр бүгдийг үг үсэг зассантай нь хадгалж байдаг. Нэгэнтээ Эрик Шмидт ийн хадгалсан өгөгдөл нь 2003 онд 5 тэрбум гигабайт болж байсан бол өдгөө ердөө хоёр өдөрт энэ хэмжээнд хүрсэн хэмээжээ.

Төр засаг мөн Интернэтээр бидэнтэй харьцаж байдаг, бидний сонирхол, дуртай мэдээлэл, аюулгүй байдал гээд олон талаар анхаарал тавьж байдаг ажээ. Нэг жишээ дурдахад, Эйти энд ти-гийн Сан Франциско хотод байрлах Интернэтийн холболтын гол төвөөр дамжих мэдээллийг хуулдаг өгөгдлийн төвийг үндэсний аюулгүй байдлын агентлаг (national security agency) ажиллуулдаг бөгөөд тэдний хамгийн гол асуудал нь өдгөө цахилгааны хангамж гэжээ. Ингээд 2014 онд шинэ цахилгаан станц ажилд оруулахад энэ асуудал бүрэн шийдэгдэхээр төсвийн зарцуулалтад тусгагдаж байна.

За ингээд өнөөгийн Интернэтийн биднээс нууж, ил тод бус байгаа зүйлсээс голчлон хувь хүний мэдээлэл цуглуулах, гол нь түүнийг хэрхэн яаж мэдэж байгаа, тэгээд хамгийн чухал нь түүгээрээ бидэнд нөлөөлж чадаж буйг олон жишээгээр илэрхийллээ. Нээрээ, өөрийг нь өөрөөс нь илүү сайн таньж, ойлгож, мэдэгдэхгүйгээр өөрт нь хамгийн их нөлөөлж чадаж буйд хэн дуртай байх бол?

Үүнээс гадна ингэж цаанаас нь их чиглүүлээд, бэлтгэж өгөөд, олж үзэх мэдээлэлд нь шүүлт тавиад байхаар хувь хүний serendipity буюу санамсаргүй нээлт хийх боломжийг хаадаг ажээ. Үнэхээр бэлэн хоолон дунд буй юм чинь өөрийн бүтээлч сэтгэлгээ алга болчих гээд байдаг талтай. Одоо хийж байгаа зүйлийнхээ яг үргэлжлэл, дараагийн алхам юу вэ гэдгийг Интернэт өөрт чинь хэлж өгөөд байвал амьдрал чинь хир сонирхолтой баймаар байна?

Мөн уншиж буйг чинь залаад, мэдэхээр сурахаар хөөцөлдөж буйг чинь урд чинь бэлэн буй мэт болгоод, сонирхолгүй мэт зүйлээс холдуулаад хэрэггүй мэт мэдээллийг төөрүүлээд өөрт чинь хүргэхгүй байгаа зэрэг нь үнэхээр тийм сайн зүйл үү, магадгүй нөгөө “тархиа угаалгана” гэгч болчхож буй санагдахгүй байна уу?

Энэ мэт олон зүйлийг Интернэт биднээсээ нэг л нуугаад байх шиг … товчхондоо, хөөсөн шүүлтүүр буюу the filter bubble гээч ойлголтын талаар бичлээ.

Дүрслэлээр хэрэглэгчтэй харилцах хэсгээс дохио зангаа руу

Бидний олонх нь гар болон хулганаар заах, товчлуур дарах, цэснээс сонгох зэргээр тооцууртай харьцаж, хэрэглэж сурсан. Тэгээд бичиг баримт шивж, боловсруулж, хүснэгтэн тооцоолол гүйцэтгэж, зарим нэг гоё ганган үзүүлэн танилцуулга хийж зэргээр цааш алхсан. Анх хамаг мэдээлэл текстээр байсан бол одоо график дүрслэл бүхий болж, хулганынхаа баруун зүүн товчлуурыг дарж, нэг хоёр товшиж, зураг хөрөг нааш цааш чирч гээд виндоус, мак ос, линукс гэх мэтийг бид андахгүй болжээ. Сүүлийн хорь гаран жил хүн-тооцуурын харилцан нөлөөлөлд давамгай хэрэглэгдсэн GUI (graghical user interface) буюу дүрслэлээр хэрэглэгчтэй харилцахыг өгүүлээд байгаа нь энэ.

iPad, Samsung Galaxy Tab, Asus Eee Pad, Amazon Kindle гэх мэтээр таблэт тооцуураар жишээлэхэд, одоо дүрслэлийн дараагийн шат эхэлж хуруу хүрэх, мэдрэх маягт хүрчээ. Хэрэглэгчид зүгээр шууд хуруугаа хөдөлгөөд ид шидийг гаргахгүй бөгөөд энд уямж зохиогчид чухал нөлөөтэй бөлгөө. iPad2-г анх зарлах шууд үйл ажиллагаа хийгдэж байх 2011 оны гуравдугаар сарын 2-ны өдрийн өглөөний 10 цаг 05 минутад хоёр тэрбум долларын чек дэлгэц дээр гарч ирсэн бөгөөд энэ нь зөвхөн Apple өөрсдийн таблэтэд зориулсан чөлөөт буюу гуравдагч уямж зохиогчдод төлсөн төлбөрийн дүн ажээ. Мөн үед Apple 100 сая дахь хуруун мэдрэмжээр ажилладаг ухаалаг гар утсаа энэ өдөр илгээснээ зарласан байв.

Тэгвэл өнөөдөр буюу 2011 оны аравдугаар сарын 24-нд дөнгөж цагийн өмнө суусан, Эпплийн боловсролын багийн олон улсын зөвлөх инженер Стив Хэйманы хичээлээр үзүүлж байгаар долоо хоногийн өмнө гарсан iOS 5-д зориулаад яг одоо дэлхийн 90 орноос 425 000 уямж гар утсанд дээр нь 100 000 нэмэлт уямж iPad-д бий болсон бөгөөд нийт 18 000 000 000 удаа ачаалагдаж, 250 000 000 төхөөрөмж ажиллаж, 3 000 000 000 ам доллар уямж зохиогчдод төлжээ.

Хуруугаар шүргэх төдийгүй бүр агаарт хөдөлгөөн хийж, дохиж занган тооцууртай харьцах нь өнөөгийн амьдралд нэвтэрч буй жишээ нь Xbox Kinect, Wii зэрэг тоглоомыг тоглогч өнөө үеийнхэн хөдөлгөөнөөр тооцууртай харьцах боллоо. Тоглоомоор зогсохгүй газар хөдлөлтийн дараа аврах багт туслах роботыг энэ технологиор удирдахаар зохион бүтээсэн байна. Шинэ Зеландын Варвик (University of Warwick) их сургуулийн оюутнууд Microsoft-ын Xbox Kinect дээр суурилсан хөдөлгөөн мэдрэх төхөөрөмж бүхий робот бүтээсэн нь Германд болсон аврах роботын европын аварга шалгаруулах 2010 оны тэмцээнд түрүүлжээ.

Барселоны Помпэу Фабран их сургуулийн Сэрги Жорда нарын нөхдүүд хөгжим тоглох, зохиох олон талт шүргэх төхөөрөмж риактавл зохион бүтээсэн нь өдгөө өргөн хэрэглэгдэж хөгжмийн ертөнцөд их өөрчлөлтийг авчирч байна. 2011 оны есдүгээр сарын 18-нд Нью Йорк хотноо болсон хөдөлгөөнт хөгжмийн фестивальд Мартин Калтэнбруннэр риактивыг танилцуулж, Петр Кирн хөгжим тоглосон нь үнэхээр гайхамшигтай сайхан тоглолт болж хоёр хоногийн дараа дахин амьд тоглолт хийлээ.

Майкрософтийн урьдчилан төсөөлөх лаборатори үзэсгэлэн дэх айлын гал тогооны өрөөг үзүүлэн танилцуулахад гэрт байгаа хүнсний бүх зүйл RFID (radio frequency identification) радио давтамжит тодорхойлогч наасан байгаа, удахгүй тун ойрын ирээдүйд дэлгүүрүүд одоогийн зураасан кодны оронд ийм тодорхойлогчтой худалддаг болно гэж байлаа. Үүний тусламжтайгаар гэрт байгаа хүнсний зүйл хаана байгаа, хир нөөцтэйг тооцуур өөрөө тодорхойлох ажээ. Тайлбарлагч маань микро долгионы ухаалаг зуухны өмнө ирээд ямар хоол бэлтгэх боломжтой байгааг лавлахад дээрх тооцоог хийсний үндсэн дээр тийм тийм хоол боломжтой гээд хоолны цэсийн санал бэлэн хэлж байна, мөн орцын материал хаана байгааг зааж, хийх үйлдлүүдийг мөн зааварлах ажээ. Ийн хэлж ярихаас гадна тайлбарлагч гарын хөдөлгөөн дохиогоор сонголтуудаа чөлөөтэй илэрхийлж болж байлаа.

Энэ өмнө жишээлсэн бүх зүйлс 2020 онд бидний өдөр тутмын амьдралд гарцаагүй нэвтрэх хэдий ч хамгийн гол нь хэрхэн монгол агуулгатай болох, монголоор чөлөөтэй ойлголцох мэтийг бид одооноос оролдох, хийж гүйцэтгэх хэрэгтэй юм.

Тооцуур өөрчлөгдөн хувьссаар ...

Өнөөг хүртэл олон хувьсгал тооцуураар овоглодог. ПС гэж товчилж персонал компьютер хэмээн нэрлэгдэх тооцуур бий болсон нь нэг жишээ. Графикт суурилсан дүрслэл, хөтөч буюу браузер бий болсон нь бас нэг жишээ. Интернэт бол мэдээж өөр бүр томоохон нэг жишээ болно. Өдгөө бид маш олон төрлийн, олон үзүүлэлтийн ялгаатай, өөр өөр нэмэлт төхөөрөмжүүдээр тоноглогдосон тооцуур хэрэглэдэг, гэхдээ голчлон янз бүрийн ПС хувилбараар тооцуурыг төсөөлдөг. Тэгвэл нэгэн үе ийм олон төрлийн биш бөгөөд хүн бүрийн тусдаа болон дундаа хуваалцан, мөн тодорхой нэгэн зүйлд зориулан тусгайлсан эсвэл олон талт үйл хэрэгт ерөнхийд нь ашиглахаас үл хамааран зөвхөн ганц төрлийн тооцуур түлхүү хэрэглэгддэг үе байсан бөлгөө. Ийн хувирч өөрчлөгдөх явцдаа тооцуур нь хүмүүний амьдрал, хөгжилд үзүүлсэн нөлөөлөл чулуу ашиглаж эхэлсэн, багс-бийр-үзэг бий болсон, цаас хийж эхэлсэн, хэвлэлийн машин үйлдвэрлэсэн зэрэг технологийн бусад хувьсгал, том өөрчлөлт, инновацаас дутахааргүй өргөн гэж хэлж болно.

Хэдхэн жилийн өмнө фото зураг нь химийн урвалд суурилсан шинэ технологид тооцогдож хэрэглээ нь тооцууртай огт холбогдолгүй зүйл байсан бол өдгөө дижитал болж хувирчээ. Гэхдээ энгийн хэрэглэгчийн хамгийн эхний хэрэглээний хувьд зогсож байгаад товч даран зураг авдаг үндсэн арга өөрчлөгдөөгүй гэж болно. Харин үр дүн буюу гарч ирсэн зургийн хувьд эрс ялгаатай болжээ. Үнэ өртөг багагүй хэрэглээ тул тэр бүр олныг хувилахгүй нэг буюу хоёр ороомог плёнк угаалгаж зургаа цаасан дээр буулгаад жаазалж, альбом хийж байсан бол дижитал зургийг хүссэн тоогоор тарааж, хүссэн өөрчлөлт засварыг тэр дор нь хийж, вэбсайтаар дамжуулан дэлхий даяар тарааж чадаж байна. Цаашид зураг авах арга, хурд, хэрэглээ, зорилго гээд зураг хөрөгтэй холбоотой олон үйл явдалд их өөрчлөлт орох нь тодорхой болжээ, одоо.

Үүнийг тэрлэж суухдаа дөнгөж сая бөөний барааны Коско дэлгүүрээс тооцуураараа холбогдон сүү, мах, гурил бас бус зүйл худалдаж авлаа, орой ажил тараад харих замаараа дайраад үүдэн дээрээс нь авчихна. Дүүгийн хичээлийн төлбөрийг Монгол дахь Хөдөө аж ахуйн банкны данснаас өчигдөр гар утаснаасаа хийсэн юм байна. Энэ мэт хүнс хоолоо худалдаж авахаас эхлээд төлбөр тооцоо хийх хүртэл өнөөгийн бидний өдөр тутмын энгийн үйл ажиллагаанд тооцуур ихээхэн нөлөөтэй, хэрэгтэй, заримдаа бүр зайлшгүй оролцоотой болсон бол КП бидний ширээн дөнгөж дээр ирж байсан тэр үед эдгээр зүйлс олон хүний санаанд байтугай мөрөөдөлд нь байгаагүй биз. Түүнчлэн тооцуурын хэрэглээ бидэнд шинэ ойлголт, шинэ мэдрэмж төрүүлж цоо шинэ ертөнц нээж өгч байна. Жишээлбэл, кибер орчин үүсгэн дэлхийн өөр өнцөг буланд байгаа хүмүүстэй яг нэг дор буй мэт шууд харьцаж чаддаг болчихлоо.

Тооцуурын өөрчлөлтийг дөрвөн эринд хуваан үзэж байна, өнөөдөө. Эхнийх нь, 1960-аад оны үеэс мэйнфрэймийн эрин эхэлсэн. Товчхондоо, нэг тооцуур олон хэрэглэгч гэсэн харьцаатай үе юм. “Эртний” гэх энэ үед бүх тооцуур майнфрэйм буюу энгийн шүүгээний хэмжээтэй төв боловсруулах систем (cpu-central processing unit) бүхий байжээ. Burroughs, Control Data, GE, Honeywell, IBM, NCR, RCA and Univac зэрэг үйлдвэрлэгчид байсан бөгөөд “IBM ба долоон одой” хэмээн нэрлэж байгаад зарим үйлдвэрлэгчид нэгдэж, зарим нь үйл ажиллагаагаа зогсоосоор “IBM ба бөөн” гэх болжээ. Дээр өгүүлсэнчлэн тэр үеийн бүх тооцуур майнфрэйм байсан болохоос майнфрэйм нь өдгөө хүртэл нэг бүр нь хэдэн зуун мянган долларын өртгөөр үйлдвэрлэгдсээр байгаа бөлгөө.

“Дундад” үе буюу ПК эрин 1980-аад оноос эхэлсэн бөгөөд нэг тооцуур - нэг хэрэглэгч гэсэн харьцаа бий болжээ. Мини тооцуур, микро тооцуур гэх мэтийн олон хувилбар бий болж тооцуурын хэмжээ багассаар ажлын нэг ширээнд багтах оролдлого хийгдсээр 1981 онд IBM-ийн анхны ПК, Apple компанийн Apple III буюу анхны Macintosh гарч иртэл зах зээлд хэмжээ бага тооцуурууд сүрхий байр суурь эзэлж чадаагүй юм. Мөн анхны IBM PC-с хойш 1985 онд Compaq ПК үйлдвэрлэтэл үнэндээ ПК хийх IBM, Apple-с бусад бүх оролдлого үндсэндээ бүтэлгүйтэж байлаа. ПК анхдагч пионер IBM 2004 онд тоглоомоос гарч бизнесийн энэ чиглэлийн үйлдвэрлэлээ Леновод худалдсан бол Compaq нь HP-д залгуулан улмаар HP мөн энэ төрлийн зах зээлээс гарах шийдвэрээ сая өнгөрдөг 2011 оны зун зарлав. Одоо АНУ-с Dell Азиас Aser, Asus, Lenovo зэрэг том тоглогчид манлайлж, Монголд Могул үндэсний брэнд бий болсон байна. 1984 онд О.Батсүх, Г.Оюунбаяр болон бусад монгол инженерүүд Оч хэмээх анхны микро тооцуур өөрсдөө угсарч Болгарт олон улсын үзэсгэлэнд оролцож, 1985-88 онд Оч-2, 1986 онд Пионер – монголын анхны ПК бүтээгдэж, 1989 оноос Монел тооцуурууд үйлдвэрлэж эхэлсэн гэхээр технологи талаасаа монголчууд нэг их хол хоцроогүй байсан хэдий ч уямж болон хэрэглээ талаасаа дэлхийн зах зээлээс дэндүү хол хоцорсон бөлгөө.

“Орчин үе” буюу хөдөлгөөнт эрин 2000-аад оноос эхэлж олон тооцуур нэг хэрэглэгч харьцаа бий боллоо. Хөдөлгөөнт гэхээр утасгүй холбооны төхөөрөмж тодруулбал үүрэн телефон буюу гар утсыг ойлгодог боловч ухаалаг утас, PDA(personal digital assiatant) – хувийн тоон туслах төхөөрөмжүүд, хөгжмийн тоон тоглуулагч, тавлэт(tablet – самбар) тооцуур, нэтбүүк болон лаптоп зэрэг нь бүгд энд хамаарагдана. Монголын зах зээлийн анхдагч Мобиком корпорац 1996 онд байгуулагдаж үүрэн телефоны үйлчилгээг нэвтрүүлж өдгөө Монгол Улсын 3 хот болон 21 аймаг, томоохон сум, төв сууринг хамарсан 332 газар, Mонгол Улсын xүн aмын 90 хувьд хүрcэн үүрэн телефон холбооны сүлжээгээ байгуулан, дараа төлбөрт болон урьдчилсан төлбөрт 1 сая хэрэглэгчид үйлчилгээгээ хүргэж буй гэж үзэхээр монголчууд энэ эрин үед технологи талаасаа дэлхийтэй хөл зэрэгцэн алхжээ. Харин хэрэглээ талаасаа нэлээд хол зайтай хоцорч явна.

“Хаа сайгүй” эрин 2020 оноос эхэлж мянга мянган тооцуур нэг хэрэглэгч харьцаа бий болно. Худалдаа, тоглоом, зураг хөрөг авах хадгалах мэтийн энгийн хэрэглээ бүү хэл маш олон зүйл дэлхий дээр одоо өөрчлөгдсөөр, даяаршил ялгарал хослон хувьссаар, даяарчлалын дулаарал байгаль дэлхийн хамгаалал зэрэгцсээр буй билээ. Энэ олон өөрчлөлтүүд, хөгжлийн чиг хандлагад тооцуурын технологи хэрхэн нөлөөлөх талаар голлон, мөн монголчууд хаана нь явж болохыг, монгол хүн тооцуур - мэдээлэл холбооны технологийн харьцан нөлөөлөл юу байх вэ гэдэгт чиглэн бичнэ ээ.

Хүн компьютерийн харилцан нөлөөллийн талаар өөрийн ойлголтоор оршил болгохуй

Хүн болон тооцуурын* харилцан нөлөө (human-computer interaction) – мэдээллийн технологийн чиглэлээр суралцаж байх оюутан үеэс энэ зүйл маш их анхаарал татаж билээ. Яг ийм нэртэй хичээлийг Петр Васильевич Терещенко гээд оюутнуудад олон таван үггүй, ширүүхэн мэт санагдах хууз сахалтай, өтгөн хөмсөгтэй залуу багш ордог байлаа. Дагаж уншин суралцах сурах бичиг байхгүй, миний лекц ганц аврал чинь болно, тасалбал бусад оюутнуудаасаа нөхөж авах хэрэгтэй, өмнөх жилүүдэд үзэж байсан номын санд байгаа сурах бичиг хоцрогдсон, одоо энэ салбар дэндүү хурдтай өөрчлөгдөж байна, мэргэжлийн сэтгүүлүүдээс лекцээ бүрдүүлдэг тул эх материал нь та бүхэнд хүртээмж муутай гэнэ. Мань хүнтэй нэг өрөөнд цугтаа суудаг өөр багш нартай уулзахаар өрөөгөөр нь шагайх үед Петр Василивьевич ямар нэг сэтгүүл уншиж эсвэл нээсэн сэтгүүлээсээ хараа салгалгүйгээр бусадтай хөгжилдөн инээд хөөр болсон яриа өрнүүлж сууна. Эхэндээ багшаас жаал жийрхэж, асуулт гаргахгүй удсан, лекцийг нь хэдэнтээ тасалсан би бээр шалгалтдаа тааруухан дүн “эх орны алт” авчихсан нь оюутан болж дандаа онц сурч байсан миний эхний “бүдрээ” болж, дургүйхэн болсон хэдий ч энэ сэдвээр дахин оролдох хүсэл хожим төрсөн юм.

Манийг төгсөх дөхөж байхад үед босоо монгол бичгийг сэргээхээр барахгүй төрийн бичиг болгоно гээд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарлаа. Тооцуурын дэлгэц монголоор гардаг, монгол уямж** олноор зохиож хэрэглээнд нэвтрүүлэх сонирхол ихтэй байсан тул дипломын ажлаа эргэцүүлж бодолгүй босоо бичгээрээ үүлэн уямж зохиох боллоо. Үүлэн гэдэг маань тухайн үед нортон гээд цэнхэр дэлгэц бүхий уямж нь хэрэглэгчид их боломж нээж хэрэглээнд нь ихэд ойртуулдаг, бас тооцуур сурахад ихэд дөхөмтэй зүйл байсантай ижил бүлэглэлийн хэрэглээний талын зүйл юм. Нортоноос гадна дос-шэлл гэж бас гайгүй өргөн хэрэглэгддэг үүл байлаа. Өнөөгийн бидний мэдэх график суурьтай хэрэгсэл виндоус, линукс төрөөгүй байсан үе. Диплом удирдагч багш Владимир Сергеевич Поздняков “Зөв санаа байна, хуучин монгол бичиг танай төрийн бичиг буцаж болж буй тул яг цаг үеэ олжээ, агуулга талаасаа. Гэхдээ зөвхөн уямж зохиож сургууль төгсөхгүй, дипломын ажил онолын хэсэгт суурилж судалгаанд үндэслэнэ. Ийм төрлийн уямжийг үүлэн бүлэгт авч үздэг бөгөөд онол нь хүн тооцуурын харилцан нөлөөг ойртуулж, сайжруулж буй асуудал юм” гэснээр өгүүлж буй сэдвээрээ жинхэнэ судалгаа өрнүүлж хичээлдээ дахин суусан шиг суралцаж билээ. Ингэж энэ сэдэвтэй анх гүнзгий танилцаж дур сонирхолтой болсон бөлгөө.

Монголын мэдээллийн технологи 2010 баримт боловсруулахаар Г.Алтан-Оч, С.Ганбаатар, Д.Энхбат нараар манлайлуулан мэргэжил нэгт олон хүмүүсийн хамтаар ажиллах завшаан 1998-99 онд гарч билээ. Өнгөрсөн жил нутагт ажлаар хэдэнтээ явж байгаад энэхүү “ICT Vision 2010” баримтад тулгуурлан гүйцэтгэсэн олон ажлаа дүгнэх хуралд сууж улмаар салбарын 2020 он хүртэлх бодлогын талаарх баримтын саналтай танилцах боломж гарлаа. Сайхан ном болгон хэвлэснийг тухтай уншиж танилцаад ерөнхийлөн заасан тэр салбарт тэгнэ, ингэнэ гэсэн төсөөллийг нь задлан яг хэрэглээнд, яг технологи нь, мэдээлэл холбооны технологийн хэрэглээ болон хүмүүний харьцаа харилцаа нь ямар зүйл байх вэ хэмээн товч задлан хэдэн жишээ дурдаж бид арав хүрэхгүй жилийн хожим ийм ийм зүйлсийг амьдралдаа бүрэн хэрэгжүүлсэн байна биз ээ хэмээн багаахан цуврал бичихийг зорилоо.

Өнгөрсөн хавар МШХХТГ-ын Ж.Бат-Эрдэнэ, Үндэсний дата төвийн О.Золбаяр, Майкрософтийн Л.Бат-Өлзий нарын хамтаар Майкрософтийн төв оффисоор зочилж, удирдах төвшний уулзалтад оролцож байхдаа тэдний урьдчилан төсөөлөх лаборатори үзэсгэлэн буюу Microsoft Home & Envisioning Lab үзэх завшаан гарч жирийн айлын гэрт ойрын ирээдүйд мэдээллийн технологийг хэрхэн хэрэглэж байх төсөөлөлтэй танилцаж билээ. Үүний талаар бичнэ гэж бодож байснаа мөн энд нийлүүлэн баяжуулахаар шийдлээ.


---
* тооцуур – компьютер буюу англиар computer гэсэн үгийг Ч.Эрдэнэ гуайн орчуулах саналыг дагав. Дэлгэрэнгүйг http://argamag.blogspot.com/2009/09/blog-post_17.html үзээрэй.

** уямж – компьютерийн програм хангамж гэж бид орчуулж хэрэглэдэг англиар software гэсэн үгийг А.Отгонбаярын орчуулах саналыг дагав. Бүрэн мэдээллийг http://gobigobi.blogspot.com/2007/06/software-hardware-adware-spyware.html үзээрэй.

Стивийн тухай 2002 онд

Өнгөрсөн долоо хоногт Стивийг бурхны оронд холоо аялснаас хэдэн цагийн дараа уйтгарт мэдээг дуулж, бяцхан дурсгал маягийн бичлэг блогдое хэмээн санаж тээр жил англи хэлний анхан шатны сургалтын ярианы хичээлд мань хүний талаар бэлтгэж байснаа сиди архиваас хайж олохоор санасан боловч хэд хоночхож ... алдаа гэж хачин ихтэй нэг файл сая оллоо, тэр үед англи хэл сурч эхэлж буй миний бичлэг тул алдаа нь ойлгомжтой, гэхдээ өдгөө хүн бүрийн бахархал болсон энэ хүн хаа тэр цагт iPhone сураг үгүй байхад жирийн монгол залууд ийн бодогдож хүндэтгэгдэж байж … ярианы хичээлдээ бэлтгэж тараасан цаасаа тэр чигээр нь блогдон Стивийг дурсав. Арай томоохон барьцтай тусыг Цахим өртөөнийхөн ярилцаж, судалж буй бөлгөө, удахгүй нийтэд тодорхой болох биз ээ.

---

Steve Jobs

Jag Erkhembayar’s
first speech on ESOL -- 103

Sep 12, 2002

“Steve Jobs sees the personal computer as his tool for changing the world” wrote Robert X. Cringely in his book “Accidental Empires”

Many years ago, when you guys were kids or some of us were not born, and I was a kid, something changed in the computer world. Computers were so huge and so expensive. Electronic engineers developed very large scale integration technology and small silicon chips. It allowed a computer to get smaller, chipper, and to become more and more common for business and the home.

Steve Jobs with his friend Wozniak designed the Apple I computer in his bedroom and they built in his garage. He showed the computer to a local electronic seller and the seller ordered 25 computers. The first Apple I’s price was $666. Jobs sold his Volkswagon microbus, Wozniak sold his Hewlett-Packard calculator and they raised $1300 to start the new company -- Apple.

Jobs and Wozniak developed the Apple II computer in 1977. The Apple II did not have a screen. People used their own TV set as a monitor. It was not powerful like the today’s PC, but it was the first mass-marketed PC. Steve Jobs and Apple made a revolution in the computer history.

In the start of the movie “A Bug’s Life,” the main hero -- an ant named Flik cries: “I am never gonna make a difference” after crashing his new idea. In the middle of the movie he says: “I just wanted do make a difference.” The ant monarch says: “it is not our tradition to do things differently.” In the end of movie, “thinking differently” wins.

This computer animated movie produced by Pixar. Jobs co-founded this company, and has owned since 1986. “A Bug’s Life”, “Think different” are very similar Jobs’ life, ideas, styles. Even “Make a difference” is the Steve Jobs’ main ideal. In 1983, he took Pepsi CEO John Sculley to Apple. Jobs asked him, “Do you want to spend the rest of your life selling sugared water or do you want a chance to change the world?”

Steve Jobs was a marketing guy when we established Apple and produced Apple I, Apple II computers. In that time, in mid 70’s, Silicon Valley had many good engineers, who designed good chips, developed technology, wrote powerful programs. Jobs tried look around differently. He knew and understood Woz had a nice product. That product could sell to people if you change something put it in plastic box.

Engineers thought about a product: Does it work? Is it cheap? Steve Jobs thought totally differently, he was in other hand. He looked from people side. He was on the side how will think users and customers.

Steve Jobs made a great job. Apple I, Apple II were big success. But in other side of Apple was his competitors. Gigantic IBM was one of the competitors. IBM came the personal computer business. IBM started dominated on this market.

Jobs knew the IBM personal computers had very strong software. The system program or operation system of the IBM computer is not compatible with Apple’s product. He needed introduce a new computer in the market which IBM controlled. To get this market, to compute with IBM he needed help and he took guy from Pepsi.

Jobs in 1981 introduced the Apple III. Then he designed the Macintosh. Macintosh’s CPU was more powerful then IBM’s chip. He looked very differently from others. When the Mac was introduced, Jobs made huge ad. It was on Super Bowl Sunday.

In 1985, Steve Jobs sold over $20 million of his Apple stock. He quit Apple.

If Apple was hardware field, the Jobs’ next step was software. He called a company Next. He feels the computer industry needs an alternative to Microsoft. He hopes people will turn to NextStep software.

In 1996, Next came to Apple. Jobs said “Apple is buying Next, not me” when Apple brought Next. After six month Jobs was CEO of Apple again. He became to Apple. Apple began to make difference and started to grown again.

In a Washington Post interview, Jobs said, “If you look at my life, I have never gotten it right the first time. It always takes me twice.”

Jobs has given us a new machine iMac, PowerPC, eMac, PowerBook, iBook, PowerMac, great powerful G4 processor, iPod and many other nice new products, good programs, since he back to Apple.

Энтрэпрэнур болон инновац хичээл

МУИС-ийн Мэдээллийн Технологийн Сургуулийн оюутнуудад Энтрэпрэнур болон инновац хичээлийг онлайнаар зааж эхэллээ. Эхний танилцуулах хичээлдээ ярьсан, хичээл яагаад заах болсноо блогтоо бичлэг болгоё.

Оюутан цагтаа сайн бизнес эрхлэгч болж чаддаг уу?

• Бэйсик оролддог оюутан гэнэт ДОС-той зууралдаад сургуулиа орхисон. Одоо тэр entrepreneur хэн, venture ямар нэртэй билээ – бүгд андахгүй.
• Хоёр оюутан сургуулийн серверийн ачааллыг хэтрүүлээд төслөө гадагш нь зөөх асуудал тулгарч байж, entrepreneurs хэнүүс, ажил нь ямар venture – одоо бүгд андахгүй.
• Дотуур байрнаас эхэлсэн оюутнуудын санаа миллиард хүнд хүрч, технологи, санхүү, улс төрийн хувьсгал хийсэн entrepreneur, venture хэн юу билээ – бүгд андахгүй.

Майкрософтын Билл Гэйтс, Гүүглийн Сергей Брин, Лари Пэйж, Фэйсбүүкийн Марк Зюкэрбэрг нарыг жишээлчихлээ, харин өдгөө Монгол оюутан entrepreneur болох venture санаатайгаар МУИС-МТС дотор “зүгээр алхаад” явж байж яагаад болохгүй гэж ...

Энтрэпрэнуршипийг их сургуулиуд заадаггүй гэж үү?

Цахим Өртөө холбооны хэлэлцүүлгээр мэдээлэл холбооны технологи, Силикон Ваалий, энтрэпренур гэж их ярилцдаг. Тэгээд энтрэпренур талаар манай их дээд сургуулиуд хичээл заахгүй байна гэсэн яриа жилийн өмнө гарлаа. Үнэхээр бид заадаггүй гэж үү? Би хувьдаа заадаг гэж санасан, магадгүй яг энэ энтрэпренуршип нэр томьёог хэрэглэдэггүй байх. Гэхдээ энд нэг “но” байгаа юм. Монгол улс хэрэгцээнээсээ олон мэргэжилтэн бэлтгэж байна, дэндүү их оюутантай байна гэсэн шүүмж би маш олон удаа дуулж байсан. Миний хувийн бодлоор бол энэ шүүмж биш, энэ муу биш харин ийм байх хэрэгтэй. Тэгээд ажлын байрнаас олон оюутан төгсөөд ирэхээр юу үүсэх вэ? Нэгд тэр цөөхөн ажлын байранд өрсөлдөөн ихэснэ, дагаад тэнд ажиллаж буй хүн чанаржина. За энэ бол өөр ойлголт, харин нөгөө ажлын байргүй үлдсэн төгсөгчид яах вэ? Гологдогсод болоод лааз өшиглөөд эсвэл шүүмжлээд явах уу? Үгүй, тэдэнд ажлын байр олдоогүй бол өөрсдөө бий болгох чадвартай байх хэрэгтэй юм. Энд энэ энтрэпренур сэтгэлгээ хэрэг болно. Гэтэл манай сургалт өнөөдөр ингэхгүй байх шиг, харамсалтай нь.

Энэ бол нэг талаас, харин нөгөө талаас нь харвал оюутан болж хамаг цагаа алдаад, дээр нь сургалтын төлбөрт төлөөд төгссөний дараа ажилд ороод гайгүй хангалттай сайн цалин авч болох ч тэр авсан нь өнөө маргаашаа, урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөх байдлаар таарчих нь олон. Нийгмийн хөгжилд оруулах даацтай зүйл хэдийд хийх вэ? Магадгүй Билл Гэйтс шиг сургуулиа зоригтой орхих уу? ПэйПолыг үүсгэсэн, Фэйсбүүкийн анхдагчдын нэг Пэтэр Тиэл “20 under 20” гэдэг тус бүр зуун мянган долларын дэмжлэг бүхий энтрэпренуршипийн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. ЭмАйТи, Стэнфорд, Харвардын оюутнууд хүртэл өрсөлдөөд ялсан нь сургуулиа орхиод уг грантаар энтрэпренурэр болж эхэлдэг.

Энтрэпренуршипийг зааж болно гэж бодохгүй байна уу?

Сонирхолтой асуулт байгаа биз. Зааж болдог байсан бол төгссөн оюутнуудыг дэмжих нь дээр байх, Пэтэр Тиэлийн хувьд. Билл Гэйтс бас Харвардыг орхихгүй байсан гэмээр. Миний энэ заах гэж байгаа хичээл хэрэггүй ч юм шиг, тийм үү?

Үнэндээ бол яг тодорхой нэг зам, ингэдэг юм гэсэн тогтсон томьёог бол зааж чадахгүй. Гэхдээ ганцхан тэмүүлэл байгаад амжилт бас олохгүй гэдэг дээ. Бага хүүхдэд чи том болоод баян алдартай хүн болно оо гэж хэлж байгаа шиг их харьцангуй зүйл. Хамгийн гол нь motivation буюу сэдэлт, идэвхжүүлэх урамшуулал их чухал.

Чамд ямар нэг шийдвэрлэх асуудал тулгарна, түүнийгээ шийдэх явцдаа энтрэпренур болдог гэж баруун үзэх юм билээ. Ингэхээр энэ асуудал шийдэх явц, арга замуудыг жаахан заах гэж оролдвол болмоор санагдаад энэхүү хичээлийг эхлүүлэхээр зорьсон билээ.

Эхний хориод оюутан та бүхнийг чухам яг юу уг онлайн хичээлд суулгаж байна вэ?

Та хэд энэ хичээлийг сонгохдоо мэдээж энтрэпренуршипт суралцах гэж маш их passionate буюу хүсэл тэмүүлэлд автсан байгаа байх. Та бүхнийг уншиж судлах маш их зүйл хүлээж байна. Тэгээд түүнийг эргүүлж надад ярих, бичих бол сонин биш. Харин тэндээс санаа авч, улс эх орноо яаж хөгжүүлэх, дэлхийг хэрхэн илүү сайн орчин болгох, ажил дээр гараад юуг өөрчилж манлайлах зэргээр өвөрмөц, тодорхой шинэ санаа сэдэж, төстэй Монгол жишээ гаргаж түүнийгээ бодит мэдээллээр тодруулж, бүтээлч санаачлалтай сэтгэж буюу өөрийн бүтээгдэхүүн болгох цаас бичгэн даалгаврууд хүлээж байгаа шүү. Тодруулбал, барууны оюутнуудын үздэг ном, судалдаг хичээлийн хөтөлбөрөөр та бүхэн өөрсдөө бүтээл гаргах зорилго энэ хичээлд суулгаж буй юмаа.

Энэ хичээл үр дүнтэй гэдгийг яаж мэдэх вэ?

Аливаа зүйл эхэндээ маш хүнд байдаг. Ялангуяа энэ шинэ хичээл. Багшилж байгаа би гэхэд зуны амралт болон ажил амьдралын шугамаар цөөн хоног ирдгийг эс тооцвол 12 илүү жил Монголдоо байгаагүй. Тэгэхлээр магадгүй Монголоороо тааруухан ярьж хэлж магад. Та бүхэнд цоо шинэ хичээл, тэгээд гол нь унших судлах дийлэнх материал гадаад хэл дээр гэх мэтээр хүндрэл бий. Эхний даваагаа давчихвал ер нь болдог дөө.

Олдсон маш бага хугацаанд эсвэл их нарийсган заасан нөхцөл зэрэг нь бодит инновацийн чухал үзүүлэлт байдаггүй гэж энд үздэг. 5, 20 сарын дараа, 3 жилийн хожим юу болохыг бид тааж мэргэлэхгүй, гэхдээ тодорхой хэмжээний эрсдэл үүрээд нэг иймэрхүү дүр зурагт хүрнэ ээ гэсэн зорилготой болж болно шүү дээ. Миний хувьд заримдаа тодорхой эрсдэл үүрч тодорхой санаа төрсөн үе зөндөө байдаг. Санаа бол ямар ч орчинд хэзээ ч төрж болдог. Хүмүүс надаас танд яаж АйБиЭм дэвэлопэр болох санаа хэзээ хаана төрсөн бэ, 400 гаран сервэрийг алсаас удирдаад унагахгүй ажиллуулах галзуу санаа яаж төрсөн бол, үндсэн ажлынхаа хажуугаар хувийн жижиг бизнес оролдох санаа хэрхэн бий болсон гэх мэт олон асуулт асуудаг. Энэ бүгд тодорхой эрсдэл дагуулж төрсөн, түүнийг тэгээд эрсдэлээ үүрээд зүтгэсэн байдаг. Энэ бүгдээс бий болсон туршлага маань бас та бүхэнд хүрч тэндээс олсон санаагаараа та нар бас тодорхой амжилтад хүрчихсэн байхаар л энэ хичээлийн үр дүн бас гарах байх, тийм үү? Цөмөөрөө цугтаа хичээцгээнэ ээ.

Үнэхээр яг зорьсон зорилго байхгүй гэж үү?

Хичээлийн үр дүнгийн талаар өгүүлэхдээ ийм зорилгод хүрнэ гэж лав би дурьдсангүй. Мөн аливаа үйл ажиллагааг эхлэхэд хамгийн түрүүнд ямар зорилго байна вэ гэж асуудаг тогтсон барилыг мөн эвдээд зорилго дурьдалгүй тойрсоор үр дүнг ялимгүй дурсан өдий хүрчихлээ. Үнэхээр ямар нэг тодорхой зорилго байхгүй гэж үү?

Бүх оюутан сурах ёстой зүйлээ бүгдийг олж эзэмшээд зогсохгүй цаашид амьдрал дээр хэрэгжүүлэх нь мэдээж миний хүсэл мөрөөдөл, гэхдээ хамгийн гол нь урт удаан хугацааны нөхөрлөл, итгэлцэл, харилцаа холбоо, танилын хүрээ үүсгэн бий болгосноор аливаа хийсэн ажил, үйлчилгээ, бүтээгдэхүүн, төсөл өндөр үнэлгээтэй хэвээр байдаг билээ.

Хэдэн жижиг, дунд бизнест хөрөнгө оруулагчаар, мөн зөвлөхөөр оролцохдоо би үргэлж их оптимистик буюу өөдрөг ханддаг. Энэ “оптимизм” бидний, манай хичээлийн фокус буюу гол чиглэл байх болно. Тодруулбал, бидний зорилгын бай нь энэ зоримог, эрсдэл үүрдэг, өөдрөг ханддаг явдалд суралцах юм.

Үнэндээ нас хамаатай байдаг уу?

За нэг ийм сонин асуултаар энэ хичээл төрсөн санаагаа өндөрлөе. Би хувьдаа энтрэпренурэр болчих, инновац төрчих тодорхой заасан нас байхгүй гэж санадаг. Залуу эсвэл хөгшин байх, туршлагатай эсвэл цоо шинэ байх, энэ бол үнэндээ хамаагүй. Ямар ч хүн амьдралынхаа аль ч үед, хэдийд ч энтрэпренурэр болж, эсвэл инновац санаачлан хэрэгжүүлж болно. Хамгийн гол нь санаа төрөх, тэгээд тэрийгээ бизнес болгон эдийн засагжуулж санаачилга, эрсдэл хүлээх чадвар чухал. Тэр үед та өөрийгөө, орчин тойрноо, улс эх орноо, дэлхийг өөрчилж сайжруулж чадна.